راز ثروت

نقشه ذهنی چیست

نقشه ذهنی چیست؟ نقشه ذهنی مجموعه ای از دیاگرامها برای نمایش کلمات، ایده ها، فعالیتها و موارد دیگر است که حول یک نقطه مرکزی یا کلمه کلیدی بطور محوری کشیده می شود. نقشه ذهنی برای ایجاد، تصویرکردن، ساختاردهی و طبقه بندی ایده ها در زمینه های مطالعات و تحقیق، حل مسئله و تصمیم سازی کاربرد دارد. با استفاده از نقشه ذهنی می توان به سرعت ساختار یک موضوع را شناسایی نمود و همچنین ارتباط بین اجزای سازنده موضوع را درک کرد. استفاده از نقشه ذهنی بسیار آسان است. کافی است برای استفاده از آن یک برگ کاغذ بردارید، یک دایره یا بیضی وسط صفحه بکشید و عنوان موضوع مورد نظر را درون آن بنویسید. سپس با اضافه کردن شاخه های مختلف متصل به مرکز، موضوعات جانبی را اضافه نمایید. هر شاخته می تواند زیر شاخه های مختلف داشته باشد. می توان برای هر موضوع در هر شاخه از رنگهای مختلف استفاده نمود و حتی می توان شکلهای مختلفی را کنار موضوعات اضافه نمود.

نقشه ذهنی یک ابزار قدرتمند برای فکر کردن، خلق ایده ها، و روشی برای یادگیری است که خیلی هم ساده و راحت می باشد.نقشه ذهنی ساده ترین راهی است که با آن می توانید اطلاعات را وارد مغزتان کنید، و هر موقع که خواستید از مغزتان خارج کنید.

این وسیله یک ابزار مؤثر و سازنده برای یادگیری است که می تواند از نظر نوشتاری به فکر های شما سر و سامان بدهد. نقشه ذهنی فوق العاده قدرتمند است و باعث به کارگیری هر دو نیم کره مغز می شود. پس اگر می خواهید هر دو نیم کره مغز خود را فعال کنید، یادگیری نقشه ذهن بهترین پیشنهادی است که می توانم به شما بدهم. پس شروع کنید.

نقشه ذهنی را چه کسی ابداع کرد

نقشه ذهنی را آقای تونی بوزان در سال ۱۹۷۰ ابداع کردند. ایشان با ابداع نقشه ذهنی توانسته اند به افراد زیادی کمک کنند تا بتوانند در زندگی شخصی و حرفه ای خود، پیشرفت های قابل توجهی داشته باشند. افرادی چون ورزشکاران، دانش آموزان، کمپانی های کوچک و بزرگ و …

موارد استفاده نقشه ذهنی

نقشه‌های ذهنی برای موارد زیر قابل استفاده و مفید هستند:
۱- جلسات طوفان ذهنی – به‌صورت فردی یا گروهی
۲- جمع‌آوری اطلاعات و یادداشت برداری
۳- تثبیت اطلاعات جمع‌آوری شده از منابع گوناگون
۴- تفکر در مورد مشکلات گوناگون
۵- ارائه‌ی اطلاعات به‌گونه‌ای که ساختار محتوایی را به بهترین شکل نشان دهد.
۶- مطالعه و به خاطر سپردن اطلاعات

مزایای نقشه ذهنی 

نقشه ذهنی مزایای فراوانی دارد که در این بخش تعدادی از آنها را به شما خواهم گفت:
۱- یک دید کلی از یک موضوع را می دهد.
۲- این امکان را به ما می دهد که برای انتخاب کردن مسیرها و برنامه ریزی کنیم و به ما می گوید کجا بوده ایم و کجا می خواهیم برویم.
۳- حجم زیادی از اطلاعات را بر روی یک صفحه گردهم می آوریم.
۴- با نشان دادن مسیرهای جدید، به ما در حل کردن مشکلات کمک می کند.
۵- از به خاطر سپردن چیزهای مورد نظرمان، لذت می بریم.

تهیه‌ نقشه ذهنی به صورت دستی

نقشه ذهنی را می توان به دو صورت دستی یا با استفاده از نرم افزار رسم کرد که در ادامه در مورد نحوه رسم توسط هرکدام  و مزایا و معایب آن توضیح می دهیم.

۱- شکل موضوع را نشان دهید

نقشه ذهنی باید بتواند شکل نهایی یا معماری موضوع را نشان دهد. نقشه ذهنی برای انجام این کار، از نشان دادن اهمیت نسبی مفاهیم نسبت به یکدیگر و چگونگی ارتباط آنها استفاده می‌کند. شما باید بتوانید در مراجعات بعدی به آن تصویر، با یک نگاه به صفحه، تمام اطلاعات را به یاد بیاورید. اما اول باید نقشه را با آمدن ایده‌ها و پیدا‌ کردن روابط بیشتر گسترش دهید. شنیده‌اید که می‌گویند: «شنیدن کی بود مانند دیدن؟» این دقیقا همان کاری است که نقشه ذهنی انجام می‌دهد، هم تصویر بزرگ و هم جزئیات مسئله را به شما نمایش می‌دهد.

۲- طوفان فکری برقرار کنید

می‌توانید پیش از شروع ترسیم درباره‌ی موضوع، طوفان فکری انجام دهید؛ به‌خصوص اگر اطلاعات خود را از پیش ثبت و ضبط نکرده‌اید (مثلا، یادداشتی از جلسه‌ی کلاس ندارید). این کار را می‌توانید به‌صورت انفرادی یا گروهی انجام دهید. روش کار خیلی ساده است: هر چیزی را که می‌توانید در ارتباط با موضوع به‌خاطر بیاورید روی کاغذ بنویسید. به جای جمله یا پاراگراف، از کلمات یا عبارات کلیدی استفاده کنید. به‌ خاطر داشته باشید که در این مرحله قرار نیست اطلاعات را سازمان‌دهی کنید، فقط آنها را یادداشت کنید. هنگام طوفان فکری از خود بپرسید که موضوع مورد نظر چطور با چیزهایی که از قبل می‌دانسته‌اید مربوط است یا با آنها تفاوت دارد.

۳- مستقیم به سراغ ترسیم نقشه‌ بروید

خیلی‌ها دوست دارند مستقیم بروند سر «اصل مطلب.» در هر صورت، اولین‌ کاری که برای ترسیم نقشه ذهنی باید انجام دهید این است که موضوع خود را در مرکز صفحه بنویسید و دور آن دایره‌ای بکشید. به‌خاطر داشته باشید صفحه شما باید حتما در حالت افقی قرار گرفته باشد و برای نوشتن موضوع در مرکز، نباید بیش از یک یا دو کلمه استفاده کنید. سعی کنید این کلمات را با ساده‌ترین خط ممکن بنویسید تا به‌سرعت خوانده شوند. در ضمن، از صفحه‌ی خط‌ دار استفاده نکنید. این کار باعث می‌شود وارد تفکر خطی شوید. می‌توانید با اضافه کردن رنگ، نقشه را جالب‌تر کنید. در هر نقشه حداقل سه رنگ مختلف به‌کار ببرید. رنگ‌ها به جداسازی ایده‌ها و یادآوری آنها کمک می‌کنند.

۴- اولین شاخه‌ها را بکشید و نام‌گذاری کنید

کار ساده‌ای است: برای هر زیرگروه اصلی مرتبط با موضوع از دایره‌ای که به دور موضوع کشیده‌اید خطی به بیرون رسم‌ کنید و با یک کلمه، عبارتی بسیار کوتاه یا یک تصویر، آن را نام‌گذاری کنید. از حروف اختصاری استفاده نکنید. مثلا، در مثال هواپیما، شاخه‌های اصلی شما «فرودگاه‌ها» و «خلبان‌ها» هستند. در یک نقشه ذهنی تمام خطوط یا شاخه‌ها باید با هم مرتبط و اولین شاخه‌ها از همه ضخیم‌تر باشند.هر کلمه یا تصویر باید دقیقا روی شاخه‌ی مربوط به خودش نوشته شود.

هرجا که امکان داشته باشد از تصویر، عکس یا نقاشی استفاده کنید. مثلا، می‌توانید در کنار شاخه‌ای که زیرگروهی منفی دارد یک علامت «ایست» بکشید یا یک شکلک صورت خندان برای شاخه‌ای با زیرگروهی مثبت ترسیم کنید. بوزان معتقد است که نقشه ذهنی شبکه‌ای تصویری است. پس، برای وصل کردن تصاویر به هم از فلش، علامت، فاصله و هر ابزار دیگری که به فکرتان می‌رسد استفاده کنید تا نقشه‌ی شما خیلی «تصویری» باشد.

۵- به سراغ شاخه‌های بعدی بروید

این شاخه‌ها باید از قبلی‌ها نازک‌تر باشند. به چیزهایی فکر کنید که به زیرگروه‌های اول‌تان مرتبط هستند. مسائل یا واقعیت‌های مهم مرتبط با آنها چه چیزهایی هستند؟ مثلا، وقتی می‌گویید فرودگاه، چه چیزی به ذهن‌تان می‌آید؟ تأخیر؟ اقدامات امنیتی؟ غذای گران‌قیمت؟ به تعداد این تداعی‌ها هم از شاخه‌ی «فرودگاه‌ها» شاخه به بیرون بکشید و آنها را نام‌گذاری کنید. فقط به‌کارگیری رنگ و عکس فراموش نشود.

۶- به شاخه‌گذاری ادامه بدهید

تا هرجا که دوست دارید این شاخه‌گذاری را ادامه بدهید. یادتان باشد، هر ردیف شاخه‌ها باید از ردیف قبلی نازک‌تر باشد. اگر چیزی جدیدی به خاطر آوردید می‌توانید به شاخه‌های قبلی اضافه کنید. حتی ممکن است ناگهان چیز جدیدی کشف کنید و بخواهید شاخه‌ای به ردیف اول اضافه کنید. گاهی پیشنهاد می‌شود که زیرگروه‌ها را به‌صورت سلسله‌ مراتبی بنویسید. یعنی مثلا، «تأخیر»، «اقدامات امنیتی» و «غذای گران‌قیمت» همگی زیرگروه‌های «فرودگاه‌ها» هستند و برای هر کدام یک شاخه داریم. حالا آن زیرگروهی را که از همه مهم‌تر می‌دانید، بالاتر از همه قرار دهید.

۷- برای تمام کردن کار شاخه‌های بیشتری اضافه کنید یا شاخه‌ها را بازبینی کنید

می‌توانید شاخه اضافه کنید، تصحیح کنید و لینک‌های جدید پیدا کنید. حتی می‌توانید دست آخر یک نسخه‌ی پاک‌نویس تهیه نمایید. این کار به شما کمک می‌کند خطاها یا ناسازگاری‌ها را هم پیدا کنید و یک نقشه ذهنی مرتب و تمیز به‌دست آورید. نقشه‌ی درهم ریخته و نامرتب، توانایی شما را در دیدن تصویر بزرگ یا جزئیات، مختل می‌کند. در هر صورت، از خودتان بپرسید در حال یادگیری چه چیزی هستید یا چه چیزی یاد گرفته‌اید. ببینید چه الگوی بزرگ‌تری کشف کرده‌اید؟

در نهایت، فراموش نکنید که نقشه ذهنی «درست» یا «غلط» وجود ندارد. فقط کافی است اطلاعات مفیدی که به آنها نیاز دارید در نقشه‌ی شما وجود داشته باشد. هر کس به شیوه‌ی خود نقشه ذهنی ترسیم می‌کند.

استفاده از نرم‌افزارها و برنامه‌های کاربردی ترسیم نقشه ذهنی

همانطور که اشاره کردیم برای رسم نقشه ذهنی دو روش دستی و استفاده از نرم افزار وجود دارد، حال به بیان مزایا و معایب روش کامپیوتری و استفاده از نرم افزارها می پردازیم.

۱- نقاط قوت

نرم‌افزارها و برنامه‌های کاربردی ترسیم نقشه ذهنی، به‌سرعت در حال گسترش امکانات خود هستند. حتی نرم‌افزارهای رایگانی با قابلیت‌های بسیار بالا وجود دارند. از جمله‌ی این قابلیت‌ها عبارتند از: همکاری‌های مجازی در زمان واقعی، طوفان فکری و بحث و گفت‌وگو، تصحیح نقشه‌ها توسط سایر کاربران، وایت‌برد، ترسیم آزادانه در طول جلسات یا ارائه‌ها، استفاده شخصی با تلفن‌ همراه، مدیریت پروژه‌های پیچیده از نقطه‌ی صفر، زمان‌بندی و غیره.

از نرم‌افزارهای ساده تا برنامه‌هایی که برای درک پتانسیل آنها به دوره‌ی آموزشی نیاز هست وجود دارد. تعدادی از برنامه‌های رده‌ بالای این لیست رایگان هستند. بقیه‌ هم، بسته به قابلیت‌ها، از قیمت‌های پایین شروع می‌شوند. به‌سادگی تصحیح و به‌روز‌رسانی می‌شوند و ظاهر مرتبی دارند. در اغلب موارد هم می‌توانید تصویر خود را بارگذاری کنید. معمولا نقشه‌ی تهیه شده را می‌توانید به‌صورت فایل PDF یا چندین فرمت دیگر دانلود کنید.

۲- نقاط ضعف

۲-۱- امکانات این نرم‌افزارها و برنامه‌ها متنوع هستند. این باعث محدود شدن طبیعت آزاد نقشه ذهنی می‌شود. به عنوان مثال، یک نرم‌افزار به شما امکان می‌دهد تا میان زیرگروه‌ها فلش بکشید، در حالی که نرم‌افزار دیگر چنین گزینه‌ای ندارد. در ترسیم نقشه ذهنی، امکان رسم این نوع لینک‌های تصویری دارای اهمیت است.
۲-۲- بیشتر این نرم‌افزارها به شما اجازه نمی‌دهند جز با ماوس، با استفاده از چیز دیگری شکل خود را رسم کنید.
۲-۳- یادگیری کار با آنها می‌تواند زمان‌بر باشد.
۲-۴- بعضی از آنها گران‌قیمت هستند.
۲-۵- طراحی و نوشتن با دست، حافظه و قابلیت‌های ادراکی را بهبود می‌دهد.

نکاتی برای استفاده‌ی کاربردی‌تر از نقشه‌ی ذهنی

پس از یادگیری نکات کلی ترسیم نقشه‌ی ذهنی، می‌توانید با استفاده از روش‌های گوناگون، استفاده‌ی خود از این ابزار را بهبود ببخشید. موارد زیر جهت بهبود کارایی این نقشه‌ها پیشنهاد می‌شوند.
۱- از کلمات و عبارات کوتاه استفاده کنید: عادت نوشتاری خود در یادداشت برداری سنتی را اصلاح کنید و عبارات کوتاه به کار ببرید. در روش‌های سنتی از کلمات زیادی برای فهم بهتر مسائل استفاده می‌شود و عموما شاهد متون بلند هستیم. در نقشه‌کشی ذهنی ما از کلمات و عباراتی معنی‌دار استفاده می‌کنیم که با اشغال کمترین فضا، مفهوم را منتقل می‌کنند.
۲- از کلمات چاپ‌شده استفاده کنید: دستخط ناخوانا احتمالا خواندن نقشه را دشوار می‌کند. می‌توانید از ابزارهای گوناگون استفاده کنید و کلمات را تایپ و پرینت کنید.
۳- از رنگ استفاده کنید: این کار به شما امکان می‌دهد ایده‌ها را از هم مجزا کنید. رنگ‌ها امکان تجزیه‌ی ایده‌ها را به‌خوبی به شما ارائه می‌دهند.
۴- از علامت و تصویر استفاده کنید: تصاویر و علائم، در یادآوری موضوعات به شما کمک می‌کنند. هرجا که می‌توانید، از آن‌ها استفاده کنید تا حافظه‌ی تصویری خود را در مورد موضوع به کار گیرید.
۵- از خطوط ارتباطی استفاده کنید: برخی اوقات ایده‌ها و مسائل یک بخش از نقشه به بخش دیگر هم مرتبط هستند. در این مواقع آن‌ها را نیز به هم متصل کنید تا هرچه بهتر ارتباط ایده‌ها را درک کنید.

چکیده
نقشه ذهنی، نموداری درختی است که برای بیان کردن کلمات، ایده‌ها، فعالیت‌ها یا موارد دیگر مربوط به یک کلید واژه یا ایده مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نمودار برای تولید، سازماندهی و ساختار دهی ایده‌ها و افکار به کار بسته می‌شود و در حل مسئله، فرآیند تصمیم‌گیری و نوشتن می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. عناصر یک نقشه ذهنی به صورت ادراکی و بر اساس اهمیت مطالب در قالب گروه‌ها، شاخه‌ها و قسمت‌های متفاوت قرار می‌گیرند. نقشه‌های ذهنی را می‌توان برای مرور حافظه نیز به کار بست.