راز ثروت

فرانشیز بیمه چیست

شاید شما هم کلمه فرانشیز بیمه را بارها شنیده باشید ولی معنای آن را ندانید، پس در این مقاله با ما همراه باشید تا شما را با مفهوم فرانشیز بیمه، کاربردها و انواع آن آشنا کنیم ولی در ابتدا معانی اصطلاحات بیمه را برای شما بیان می کنیم.

تعریف بیمه

از بیمه تعاریف متعددی به عمل آمده که آشناترین آن ماده یک قانون بیمه مصوب سال ۱۳۱۶ است که عقد بیمه را این چنین تعریف می‌کند: «بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می‌کند در ازاء پرداخت وجه یا وجوهی، از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده و یا وجه معینی بپردازد. متعهد را “بیمه‌گر”، طرف تعهد را “بیمه‌گذار”، وجهی را که بیمه‌گذار به بیمه‌گر می‌پردازد، “حق بیمه” و آنچه را که بیمه می‌شود، “موضوع بیمه” می‌نامند».

در این تعریف عناصر و ارکان اصلی تشکیل دهنده یک قرارداد بیمه، یعنی خطر، حق بیمه و خسارت مشخص می‌شود. در این تعریف، رابطه حقوقی بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار به وجود می‌آید و بیمه‌گر تعهداتی را قبول می‌کند که تحت شرایط معینی و در صورت بروز حادثه‌ای که در تعهد او است، زیان ناشی از آن را جبران نماید.

تعریف قرارداد بیمه یا بیمه‌نامه

تعریف بیمه‌نامه (Insurance Policy): ماده ۲ قانون بیمه می‌گوید: «عقد بیمه و شرایط آن باید به موجب سند کتبی باشد و سند مزبور موسوم به بیمه‌نامه خواهد بود». بیمه‌نامه به منزله سندی دال بر رضایت طرفین به انعقاد قرار داد بوده که با توجه به پیشنهاد بیمه‌گذار و موافقت بیمه‌گر تنظیم و پس از امضاء در اختیار بیمه‌گذار قرار می‌گیرد. در بیمه‌نامه باید مشخصات کامل عوامل و ارکانی که قرارداد بر اساس آن منعقد می‌گردد به وضوح قید شود تا از بروز اختلافات و مشکلات بعدی در روابط بیمه‌گر و بیمه‌گذار جلوگیری گردد.

تعریف عقد بیمه 

عقد عبارتست از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد. در عقد بیمه رابطه حقوقی که بین بیمه‌گذار و بیمه‌گر به وجود می‌آید منشأ تعهد است. متعهد که بیمه‌گر است تعهد می‌کند که تحت شرایط معینی در صورت بروز حادثه که به تعهد بیمه‌گر تحقق می‌بخشد از بیمه شده رفع زیان کند. جز بیمه عمر، اصولاً بیمه عقدی است لازم، عقد لازم آنست که هیچ یک از طرفین معامله حق فسخ آن را نداشته باشد مگر در موارد مشخص.

تعریف بیمه گر

بیمه گر شخصی است حقوقی که در مقابل دریافت حق بیمه از بیمه گذار تعهد جبران خسارت و یا پرداخت وجه معینی را در صورت وقوع حادثه به عهده می گیرد در ماده ۳۱ قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری چنین آمده است: عملیات بیمه در ایران بوسیله شرکتهای سهامی عام ایرانی که کلیه سهام آنها با نام بوده و با رعایت قانون و طبق قانون تجارت به ثبت رسیده باشند انجام خواهد گرفت.

تعریف بیمه‌گذار

بیمه‌گذار شخص حقیقی یا حقوقی است که طرف تعهد بیمه‌گر است و شخصی است که با پرداخت حق بیمه جان، مال و مسئولیت خود و یا دیگری را برای مدت مشخص و معینی تحت پوشش بیمه قرار می‌دهد. ماده ۵ قانون بیمه مقرر می‌دارد: بیمه‌گذار ممکن است اصیل باشد یا به یکی از عناوین قانونی نمایندگی صاحب مال یا شخص ذینفع را داشته یا مسئولیت حفظ آن را از طرف صاحب مال داشته باشد

مورد بیمه

مورد بیمه می‌تواند شخص، شی، یا مسئولیت باشد. چنانچه مورد بیمه شخص باشد بیمه‌گر در مقابل فوت، حیات، بیماری، از کارافتادگی و نقص عضو بیمه شده متعهد خواهد بود. این نوع بیمه را بیمه اشخاص می‌نامند. در صورتی که مورد بیمه شیء باشد بیمه‌گر در مقابل خسارات وارد به آن شیء متعهد خواهد بود مثل آتش‌سوزی اموال منقول و غیرمنقول، بیمه حمل و نقل کالا، هواپیما و کشتی، بیمه اتومبیل، بیمه مرگ و میر حیوانات.

این نوع بیمه را بیمه اشیا می‌نامند. مورد بیمه ممکن است شخص و یا شیء نباشد بلکه مسئولیت بیمه‌گذار در مقابل دیگری باشد که در این صورت بیمه‌گر متعهد است چنانچه در نتیجه‌ حادثه‌ای که بیمه‌گذار مسئول آن باشد به دیگری خسارت وارد شود خسارت آن شخص را جبران نماید مانند بیمه مسئولیت اتومبیل، بیمه مسئولیت کارفرما در مقابل کارگران، بیمه مسئولیت حرفه‌ای پزشکان و داروسازان، بیمه مسئولیت مالک در مقابل مستأجر. این نوع بیمه را بیمه مسئولیت می‌نامند.

مبلغ بیمه شده

مبلغ بیمه شده (در بیمه اموال) ارزش واقعی شی مورد بیمه بوده یا مبلغی است که بیمه‌گر تعهد می‌کند در صورت وقوع حادثه تا آن میزان به بیمه‌گذار یا ذینفع قرارداد بیمه خسارت بپردازد. در بیمه اموال مبلغ بیمه شده باید معادل ارزش مال بوده و در صورتی که مبلغ بیمه کمتر از مبلغ واقعی باشد خسارت به نسبت مبلغ بیمه به مبلغ واقعی پرداخت خواهد شد. در بیمه اشخاص از آنجا که جان انسان قابل تبدیل به پول نیست هر مبلغی را که بیمه‌گذار تعیین نماید در صورتی که مورد موافقت بیمه‌گر قرار گیرد در صورت وقوع خطر مرود تعهد، بیمه‌گر ملزم به پرداخت آن به ذینفع یا بیمه‌ شده خواهد بود.

حق بیمه

حق بیمه وجهی است که بیمه‌گذار به بیمه‌گر می‌پردازد تا در مقابل، بیمه‌گر در صورت وقوع حادثه و ایجاد خسارت زیان وارده را جبران کند و یا مبلغی به بیمه‌گذار و یا ذینفع از قرارداد یا اشخاص ثالث بپردازد حق بیمه را بهای خطر می‌نامند و مبلغ آن بستگی به شدت و ضعف احتمال وقوع دارد.

خسارت یا غرامت

خسارت عبارتست از زیان وارده به مورد بیمه که در نتیجه وقوع حادثه ایجاد می‌شود و جبران آن در تعهد بیمه‌گر می‌باشد در بعضی موارد تعهد بیمه‌گر ممکن است بدون وقوع حادثه نیز تحقق پیدا کند مانند پرداخت سرمایه بیمه در انتهای مدت در صورت حیات بیمه شده (در بیمه عمر و پس‌انداز) و یا برقراری مستمری بازنشستگی و نظایر آن.

مدت بیمه

مدت بیمه فاصله زمانی بین ابتدا و انتهای تعهد بیمه‌گر است که در طول این زمان بیمه‌گر متعهد جبران خسارتهای مورد تعهد می‌باشد مدت بیمه در بیمه‌های اموال معمولاً یکسال‌است.

معنای لغوی فرانشیز چیست

اگر بخواهیم معنای لغوی و ریشه‌ای کلمه فرانشیز (franchise) را در زبان‌های مختلف برسی کنیم این کلمه در زبان انگلیسی با تلفظِ فرنچایز به معنی حق امتیاز است و در دنیای تجارت و مارکتینگ کاربرد فراوانی دارد، مانند حق امتیاز فروش یک برند در یک منطقه که به شخصی واگذار شود، در زبان فرانسه به معنی حق رای دادن است؛ در زبان فرانسوی قدیمی و معنای ریشه‌ای آن به معنای آزادی، معافیت، حق و امتیاز است.

اما در بیمه با هیچ یک از معانی لغوی این کلمه سروکار نداریم؛ کلمه فرانشیز در عرف بیمه به معنای آن بخش از خسارت است که بیمه‌گذار پرداخت میکند و به آن سهم بیمه‌گذار و خودپرداخت هم می‌گویند. البته با توجه به نحوه محاسبه فرانشیز بیمه و معنای لغوی آن، استفاده از این لغت کاملا اشتباه است اما در حال حاضر به صورت یک عرف مسلم درآمده است. اگر بخواهیم اصطلاح درستی را به‌کار ببریم، در زبان انگلیسی و فرانسه کلمه deductible استفاده می‌شود و به معنی محاسبه‌شده و یا کسر‌پذیر است؛ یعنی مبلغی که قابلیت این را دارد که مبلغی از آن کم شود.

فرانشیز بیمه 

در اصطلاحات بیمه فرانشیز به این صورت تعریف شده است: به آن بخش از هر خسارت که به عهده ‌بیمه‌گذار است و مقدار آن در ‌بیمه‌نامه مشخص ‌می‌شود فرانشیز بیمه گفته می‌شود.

توجیه فرانشیز بیمه

فرانشیز یکی از مباحث مهم در مدیریت خطر است. اصولاً نیاز به پوشش بیمه ای توجیه کننده رجوع بیمه گذار به بیمه گر است. یعنی بیمه گذار نگران ایجاد خسارتهایی است که تحمل آن از عهده او خارج باشد. بیمه گذار از خسارتهای کوچک واهمه ندارد. مثلاً اگر تصادف اتومبیل منجر به سائیدگی مختصر گلگیر و یا شکستن یک چراغ کوچک شود موجب نگرانی مالک آن نیست.

او نگران حوادثی است که سبب وارد شدن خسارت چند میلیون ریالی برای خودش و همچنین طرف تصادف او شود و یا سبب بروز خسارت جانی گردد که بایستی هزینه معالجه و دیه آن را بپردازد. گاهی برای یک شخص مثلاًراننده یا پزشک یا داروساز یا صاحب رستوران وضعیتی پیش می آید که زیان دیده با مراجعه به مراجع قضایی خسارتی از او مطالبه میکند که چند برابر همه دارایی های او است. جبران اینگونه خسارتها جز از طریق بیمه و به کمک بیمه گران امکانپذیر نیست ولی اگر خسارت در حد فرانشیز باشد همه قادر به تحمل آن هستند. صرفنظر از استدلال فوق توجیهات دیگری هم برای اعمال فرانشیز وجود دارد از این قرار:

الف- بهرحال وجود فرانشیز در همه بیمه نامه ها مقدار قابل ملاحظه ای از تعهد بیمه گر می کاهد و همین میتواند موجب تخفیف و ارزانتر شدن حق بیمه شود.
ب- وجود فرانشیز، اگر نه همیشه، بلکه در بسیاری موارد موجب توجه بیشتر بیمه گذار به رعایت تدابیر احتیاطی و از جمله مقررات رانندگی و ضوابط حرفهای میشود و این به سود جامعه است.
ج- در بعضی موارد وجود فرانشیز موجب کاهش استفاده بیمه گذار از پوشش ببیمه ای میشود مثلاً در بیمه درمان وجود فرانشیز مانع از مراجعات مکرر و صرفاً احتیاطی و ناشی از وسواس بیمه شده به مراکز درمانی و پزشک میشود.
د- وجود فرانشیز مراجعات بیمه گذاران را برای دریافت خسارتهایی جزیی منتفی میکند و این خود در هزینه های اداری بیمه گر اثر قابل ملاحظهای دارد. کاهش هزینه های اداری نیز میتواند موجی برای ارزانتر شدن حق بیمه ها باشد.

کاربرد فرانشیز بیمه

از جمله کاربردهای فرانشیز بیمه عبارت است از:

۱- بیمه‌ی اموال
فرانشیز در اکثر بیمه‌های مهندسی و بدنه‌ی اتومبیل وجود دارد و حسب مورد با توجه به نوع خسارت، میزان آن متغیر است. اما در بیمه‌های آتش‌سوزی که میزان قابل توجهی خسارت وارد می‌شود، از اعمال فرانشیز خودداری می‌شود مگر آنکه در مورد پوشش‌های بیمه‌ای خطرات اضافی در بیمه‌های آتش‌سوزی ارائه و اعمال شود.

۲- بیمه‌ی اشخاص
درمورد بیمه اشخاص سه دسته رایج بیمه وجود دارد: بیمه‌ی درمان، بیمه‌ی حوادث و نقص عضو و نهایتا بیمه‌ی عمر. در انواع بیمه‌ی اشخاص، تنها در بیمه‌های درمان اشخاص است که اعمال فرانشیز به صورت عرف درآمده و در خصوص هزینه‌های دارو و حق‌ الزحمه‌ی پزشک ارائه می‌شود.

در مورد بیمه‌ی حادثه و نقص عضو با اینکه اعمال فرانشیز منعی ندارد اما معمول و رایج نیست؛ به طور کلی می‌توان گفت که به ندرت اتفاق میفتد تا در این نوع بیمه فرانشیز قید شود. فرانشیز در خصوص بیمه‌ی عمر هیچ‌گونه توجیهی ندارد و ابدا اعمال نمی‌شود؛ در بیمه‌ی عمر، هدفِ بیمه‌گذار ایجاد سرمایه‌ای با مبلغ معین است تا در دوران کهولت و بازنشستگی بتواند از آن مستقیما استفاده کند یا برای بازماندگانش مبلغی را فراهم کند، به همین دلیل در مورد بیمه‌ی عمر خسارتی وجود ندارد تا مبلغی از آن کسر شود. بیمه‌ی عمر نوعی رابطه‌ی مالی و به منظور ایجاد پس‌انداز است.

۳- بیمه‌ی مسئولیت
فرانشیز تنها برای بیمه‌های مسئولیت اختیاری قابل اعمال است و بیمه‌گذار باتوجه به وضع مالی خود سهمی از پرداخت خسارت را مستقیما بر عهده می‌گیرد؛ اما در بیمه‌های مسئولیت اجباری، این امر ممکن نیست.

انواع فرانشیز بیمه

در این بخش با مثال‌هایی ساده به معرفی و توضیح انواع فرانشیز بیمه می‌پردازیم:

۱- فرانشیز به صورت رقمی معین و ثابت

فرانشیز در بیشتر مواقع به صورت رقمی معین و ثابت است که در بیمه‌نامه مشخص شده و از میزان خسارت پرداختی کسر می‌گردد. مثلا در یک قرارداد بیمه مبلغ یک میلیون تومان را به عنوان فرانشیز خسارت مشخص می‌نمایند و هنگام پرداخت خسارت این مبلغ مشخص شده از مبلغ خسارت پرداختی کسر می‌شود. (معمولا با “سقف فرانشیز” مشخص می‌شود)

۲- فرانشیز درصدی از مبلغ مورد‌ بیمه

فرانشیز در بعضی مواقع درصدی از مبلغ بیمه است و در قرارداد بیمه مشخص می‌گردد و هر چقدر مبلغ مورد‌بیمه بیشتر باشد فرانشیز به همان نسبت بالاتر خواهد بود. مثلا در یک قرارداد ۱۰۰ میلیون تومانی ۱۰ درصد قرارداد یعنی مبلغ ۱۰ میلیون تومان را به عنوان فرانشیز مشخص می‌نمایند.

۳- فرانشیز به صورت درصد ثابتی از خسارت

فرانشیز در برخی موارد دیگر به صورت درصد ثابتی از خسارت است. به این معنی که بیمه‌گذار بر اساس درصد معینی که در بیمه‌نامه به عنوان فرانشیز درج شده است در پرداخت خسارت با بیمه‌گر سهیم می‌شود و معمولا مبلغ اندکی است. مثلا در یک قرارداد میزان فرانشیز ۲۰ درصد خسارت مشخص شده است، مبلغ خسارت در ضریب فرانشیز ضرب شده و از مبلغ خسارت کسر می‌گردد.
خسارت ۱۰۰ میلیون تومان
فرانشیز بیمه ۱۰ درصد
میزان خسارت پرداختی توسط شرکت بیمه ۸۰٫۰۰۰٫۰۰۰ = (۱۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰ × ۲۰%) – ۱۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰

۴- فرانشیز ترکیبی

در بسیاری از انواع بیمه برای محاسبه فرانشیز بیمه از ترکیب سقف خسارت (همان رقم معین و ثابت) و درصد فرانشیز استفاده می‌شود. مثلا در یک بیمه تعیین می‌شود که فرانشیز بیمه ۱۰ درصد خسارت و یا تا سقف ۱۰۰ هزار تومان است؛ هرکدام که کمتر باشد.

۵- تعیین سقف غرامت

نوع دیگری از فرانشیز بیمه نیز وجود دارد که در آن سقف غرامت پرداختی را مشخص می‌نمایند و تحت هیچ شرایطی خسارت بیشتری پرداخت نمی‌شود. مثلا در یک قرارداد بیمه تعیین می‌شود که سقف پرداخت غرامت ۵۰۰ میلیون تومان است و باقی خسارت به عهده خود بیمه‌گذار است؛ معمولا در مواردی که ریسک بیمه بالا است از این نوع فرانشیز استفاده می‌شود.

روش‌های اعمال فرانشیز بیمه

مسلما بیمه‌ی اموال از جمله مهمترین و پر مشتری‌ترین گونه‌های بیمه به شمار می‌رود. این بیمه خود شاخه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد و انواع و اقسام گوناگونی را شامل می‌شود. یکی از انواع رایج بیمه‌ی اموال بیمه‌ی آتش سوزی است. در گونه‌های مختلف بیمه‌ی آتش سوزی به طور معمول از در نظر گرفتن فرانشیز صرف‌نظر می‌شود. دلیل اصلی این موضوع آن است که خسارت‌های ناشی از آتش سوزی معمولا ارقام کلانی را شامل می‌شود.

بنابراین منظور کردن فرانشیز برای هزینه‌های پرداختی بیمه‌ی آن چندان ضروری به نظر نمی‌رسد. به این دلیل که فرانشیز بیمه به طور عمده و در حالت کلی مبالغ کلانی را در بر نمی‌گیرد. بنابراین منظور کردن آن در هزینه‌های مربوط به خسارت‌های سنگین نظیر آتش سوزی تاثیر چندانی به حال بیمه‌گر یا بیمه‌گذار نخواهد داشت. تنها موارد مربوط به بیمه‌ی آتش سوزی که فرنشایز به آنها تعلق می‌گیرد پوشش‌های ویژه‌ و اضافه‌ی مربوط به بیمه‌ی آتش سوزی است. همچنین در بیمه‌های مشابه مربوط به حوادث غیر متقربه نظیر زلزله یا سیل و طوفان هم معمولا مبلغی به عنوان فرنشایز بیمه در نظر گرفته می‌شود.

نوع دیگری از بیمه که مشتریان فراوانی دارد بیمه‌ی مربوط به خودرو است که خود شامل چندین قسم می‌شود. از میان اقسام مختلف بیمه‌ی خودرو معمولا در بیمه‌ی بدنه رقمی به عنوان‌ فرانشیز در نظر گرفته می‌شود. به طور معمول فرانشیز بیمه‌ی بدنه‌ی خودرو از لحاظ چگونگی محاسبه و میزان رقم محاسبه شده نسبت مستقیمی با نوع خسارت و شدت آن دارد. به عنوان مثال در خسارت‌های شدید یا جزیی وارد شده به خودرو، مبلغ فرانشیز بیمه می‌تواند به شکل ثابت محاسبه شود یا درصد معینی از کل خسارت را در بر بگیرد. حتی میزان فرانشیز بیمه و نوع تعیین آن گاه برای اجزای مختلف خودرو متفاوت خواهد بود.

گونه‌ی دیگری از بیمه‌ی اموال هم وجود دارد که در سیستم حمل و نقل رایج است و به بیمه‌ی بار یا محموله‌های قابل حمل مربوط می‌شود. نوع خاصی از بیمه‌ی مربوط به بار وجود دارد که با نام بیمه‌ی شرط یا بیمه‌ی تمام ریسک شناخته می‌شود. در این نوع خاص از بیمه هیچ گونه رقمی به عنوان فرانشیز منظور نمی‌گردد. بیمه‌های مهندسی نیز نوع دیگری از اقسام بیمه به شمار می‌رود. معمولا در این نوع خاص از بیمه‌ها برخلاف بیمه‌های حمل و نقل مبلغ قابل توجهی به عنوان فرانشیز بیمه در نظر گرفته می‌شود.

چکیده
شاید برای شما هم پیش آمده باشد که برای دریافت خسارت به شرکت بیمه مراجعه کرده‌ و با مبلغی کمتر از آنچه انتظار داشتید مواجه شده باشید، و یا هنگام استفاده از بیمه درمان خود، بخشی از هزینه‌ها را شخصا پرداخت کرده‌اید، به این بخش از هزینه‌های درمان و یا بخشی از خسارت که بیمه‌گذار پرداخت میکند در اصطلاح فرانشیز بیمه گفته می‌شود. ما در این مقاله مفهوم فرانشیز بیمه و انواع و کاربردهای آن را برای شما بیان کردیم که امیدواریم مانند سایر مطالبمان مورد استفاده تان قرار گرفته باشد.