فرار مالیاتی چیست
همانطور که قبلا اشاره کردیم مالیات قسمتی ازدرآمد یا دارایی افراد است که به منظور پرداخت مخارج عمومی و اجرای سیاست‌های مالی در راستای حفظ منافع اقتصادی، اجتماعی، سیاسی کشور به موجب قوانین و به وسیله‌ی اهرم‌های اداری و اجرایی دولت وصول می‌شود.
در ایران، با مروری به گذشته‌های دور، درمی‌یابیم که هیچ‌گاه نگاه چندان مثبتی به پرداخت مالیات در کشور وجود نداشته است. از این رو، برای اینکه بتوانیم در این زمینه فرهنگ مناسبی را در جامعه ایجاد کنیم، باید در گام نخست، با مشخص کردن عوامل این نگاه منفی و تغییر آن، دیدگاه مردم را به وصول درآمدهای مالیاتی مثبت کرد.
یکی از مهمترین اقداماتی که برای کاهش اتکاء به درآمدهای نفتی و افزایش سهم مالیات در بودجه میتواند صورت گیرد مقابله با پدیده فرار مالیاتی می‌باشد. بی‌شک شناسایی دلایل ایجاد آن و اتخاذ تصمیمات مناسب میتواند به نتایج مطلوبی منجر شود. مطلب پیش‌رو به بررسی علل پدیده فرار مالیاتی و جرایم آن می پردازد، با ما همراه باشید.
هر گونه تلاش غیرقانونی برای پرداخت نکردن مالیات، مانند ندادن اطلاعات لازم در مورد عواید و منافع مشمول مالیات به مقامات مسئول، فرار مالیاتی خوانده می‌شود. تعریف فرار مالیاتی، برای انواع مالیات‌ها یکسان است. در فرار مالیاتی، به رغم تطبیق فعالیت با قوانین، در اجرای فعالیت، یک یا چند ضابطه مصوب مراجع ذی‌ربط تعمدا نادیده گرفته می‌شود.
فرهنگ مالیاتی در کشور ضعیف است
بدون تردید یکی از اصلی ترین مولفه‌ها برای مقابله با این ناهنجاری را باید در اصلاح فرهنگ مالیاتی کشور جستجو کرد، فرهنگی که متعاقب آن تمامی آحاد جامعه به فراخور توان اقتصادی و بهره و منفعتی که از فعالیت خویش می‌برند، خود را مکلف به پرداخت صحیح و صادقانه مالیات کنند و زمانی این امر میسر می‌شود که مالیات دهنده به این باور نائل شود که پول پرداختی، صرف اداره امور مملکت می شود و بدین ترتیب سهولت هر چه بیشتری در چرخه اداره این مرز و بوم حاصل می‌شود و دولت نیز به تبع آن مجبور نخواهد شد برای تامین بودجه مورد نیاز خود به فروش منابع زیر زمینی، نفت،گاز و غیره مبادرت ورزد، زیرا منابع مذکور سرمایه این خاک و مرز و بوم به شمار می‌روند نه منبع درآمدی و قطعا همگان باید پاسخگوی آیندگان باشیم و رفتار صحیح و منطقی ما در نوع قضاوت تاریخ از عملکرد امروز مردم و مسئولان ما تعیین کننده و موثر خواهد بود.
زمینه های پیدایش فرار مالیاتی
در جوامع امروزی و حتی شاید در گذشته نیز بسیاری عوامل های مختلف دست به دست هم داده اند و باعث پیدایش فرارهای مالیاتی شده که در روند پیدایش این عمل، بسیاری مشکلات دیگر به دنبال آن به وجود آمده است. عوامل هایی از جمله:
۱- جا نیفتادن فرهنگ مالیاتی در جامعه
۲- نبود اطلاعات کامل در هر جامعه ای و عدم مبادلات این اطلاعات و معلومات
۳- نبود یک سیستم نظارت قوی جهت نظارت و پیگیری نمودن مالیات های اخذ شده
۴- وجود ضعف در اجرای مالیات های علل الراس و خود اظهاری
۵- درست نبودن رقم های درآمدی
۶- وجود معافیت های بزرگ و وسیع برای افراد پر درآمد
به سبب وجود موارد ذکر شده در فوق زمینه برای ایجاد پیدایش اقتصادهای زیر زمینی و فرارهای مالیاتی فراهم می شود و مردم در پی هر گونه تلاشی هستند تا از دادن مالیات هایی که موظف به پرداخت آن هستند سر باز زده و از انجام آن شانه خالی کنند. به دنبال این جریان ها بسیاری نابه سامانی های اقتصادی و اجتماعی به وجود می آیند و باعث ایجاد مشکلات بزرگ تری خواهد شد. از جمله مشکلات پولی و اقتصادی در هر کشور و یا حتی در مبادلات بین کشور ها نیز نابه سامانی هایی رخ خواهد داد. چرا که در بسیاری از کشور ها درآمد اصلی دولت از مالیات های کسب شده از افراد و عموم ملت به دست خواهد آمد.
راهکار مقابله با فرار مالیاتی
مهمترین قوانینی که برای برخورد با فرار مالیاتی وجود دارد، قانون مالیات‌های مستقیم است. قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال ۱۳۴۵ می‌باشد که پس از انقلاب، متناسب با ساختارهای سیاسی و اجتماعی کشور، تغییر و تحولات بسیاری داشته که بیشترین اصلاحات آن مربوط به سال ۱۳۶۶ بوده و برای آخرین بار نیز در سال تیرماه سال جاری مورد بازنگری مجلس قرار گرفت.
در طول سال‌های مختلف که این قانون مورد بازنگری قرار گرفت همواره موضوع توجه به تعریف جرم مالیاتی و قوانین کیفری ناظر بر آن مورد توجه مقنن بوده است. اما علی‌رغم همه این اصلاحات، خلهای جدی در مقابله با فرار مالیاتی وجود داشته تا جایی که مقنن سعی کرده است این نقص و خلأ در برخورد با فرار مالیاتی را در قوانین دیگر تا حدی برطرف کند. از جمله قوانین جدیدالتصویب که موضوع فرار مالیاتی در آنها به عنوان جرم مورد توجه قرار گرفته است؛ می‌توان به قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ و قانون ارتقای سلامت اداری اشاره کرد.
یکی از مهمترین مواد قانونی در جرم‌انگاری فرار مالیاتی مربوط به ماده ۱۹۹ و ۲۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم است که بر این اساس، «هر شخص حقیقی یا حقوقی که به موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مؤدیان دیگر می‌باشد در صورت تخلف از انجام وظایف مقرره علاوه بر مسئولیت تضامنی که با مؤدی در پرداخت مالیات خواهد داشت مشمول جریمه‌ای معادل ۲۰درصد مالیات پرداخت نشده خواهد بود.» بر اساس تبصره یک این ماده ۱۹۹ قانون، حتی برای متخلفان دولتی نیز مجازات پیش‌بینی شده و آمده است: «در مواردی که مکلفین به کسر مالیات، وزارتخانه، شرکت یا مؤسسه دولتی یا شهرداری باشد مسئولین امر مشمول مجازات مقرر طبق قانون تخلفات اداری خواهند بود.»
حکم تخطی از قانون مالیات
همچنین اگر شخصی مسئول کسر مالیات باشد و از وظایف خود امتناع کند، مطابق با تبصره ۳ ماده ۱۹۹ قانون به مجازات درجه شش محکوم خواهد شد. در ماده ۲۰۰ سردفتران را مکلف به نظارت بر پرداخت مالیات در خصوص معاملات کرده و آورده است: « در هر مورد که به موجب این قانون تکلیف یا وظیفه‌ای برای دفاتر اسناد رسمی مقرر گردیده است در صورت تخلف علاوه بر مسئولیت تضامنی سردفتر با مؤدی در پرداخت مالیات یا مالیات‌های متعلق مربوط، مشمول جریمه‌ای معادل ۲۰درصد آن نیز خواهد بود و در مورد تکرار به مجازات درجه شش محکوم خواهد شد.»
این موارد و جرم‌انگاری‌ها در قانون در حالی است که با مروری بر قوانین مالیاتی برخی کشورها مشخص می‌گردد که ضمانت اجراهای مقابله با فرار مالیاتی به مراتب شدیدتر نیز می‌باشد و در برخی کشورها میزان مجازات حبس برای فرار مالیاتی تا پنج سال نیز پیش‌بینی شده است. در هر صورت با توجه به اینکه در سال‌های اخیر مبارزه با جرائم مالیاتی کلان و گسترده به عنوان یکی از مظاهر و مصادیق مهم جرائم اقتصادی به یکی از راهبردهای اصلی کشورمان در مسیر پیشرفت و عدالت مبدل گشته است بدون تردید بهره‌مندی از یک نظام کیفری کارآمد و منسجم در مقابله با جرائم مالیاتی به بهبود عملکرد نظام مالیاتی کمک قابل توجهی می‌کند.
چنانچه اشاره گردید بخشی از این اصلاحات در اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم مورد توجه قرار گرفته است. به طور قطع تقویت نظام کیفری حاکم بر رفتارهای مالیاتی و برطرف نمودن خلها و نارسایی‌های این حوزه کشور ما را در دستیابی به اهداف تعیین شده در سند چشم‌انداز و سیاست‌های کلان اقتصادی به ویژه در تحقق سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی یاری می‌کند.
مجازات مقرر برای فرار مالیاتی
در فرار مالیاتی نوع مجازاتی که قانون‌گذار برای اشخاص عادی در نظر گرفته، متفاوت از مجازاتی است که برای شرکت‌ها یا مؤسسات پیش‌بینی نموده است. این مجازات‌ها به شرح زیر است؛
الف- مجازات اشخاص عادی که مالیات خود را پرداخت نمی‌کنند.
۱- حبس بیش از ۶ ماه تا ۲ سال، جزای نقدی بیش از دو میلیون تا ۸ میلیون، شلاق از ۳۱ ضربه تا ۷۴ ضربه، محرومیت از حقوق اجتماعی برای مدت بیش از ۶ ماه تا ۵ سال، انتشار حکم محکومیت قطعی در رسانه‌ها.
۲- پرداخت اصل مالیات به همراه جریمه‌های قانونی.
۳- جبران ضرر و زیان وارده به دولت.
ب- مجازات شرکت‌ها و مؤسساتی که مرتکب جرم فرار مالیاتی شوند.
۱. ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی برای مدت ۶ ماه تا ۲ سال.
۲. ممنوعیت از صدور برخی اسناد تجاری.
در حالتی که شرکت‌ها و مؤسسات دست به فرار مالیاتی می‌زنند، یک شخص که میتواند سمت مدیرعامل، کارمند یا هر سمت دیگری داشته باشد در عمل این کار را انجام می‌دهد. در این حالت علاوه بر این که شرکت یا مؤسسه‌ی مزبور به مجازات قانونی محکوم خواهد شد، برای این شخص نیز به صورت جداگانه مجازات تعیین می‌شود.
پ- برخی از اشخاص که موظف به گزارش دادن فرار مالیاتی هستند اما این کار را انجام نمی‌دهند.
نکته‌ی قابل توجه آن که در برخی موارد گزارش نکردن فرار مالیاتی هم جرم است. طبق قانون اگر حسابرسان، حسابداران، مأموران مالیاتی و کارکنان بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری مطلع شوند که شخص یا اشخاصی مرتکب جرم فرار مالیاتی شده‌اند اما آن را گزارش نکنند به تحمل ۶ ماه حبس، پرداخت ۲ میلیون تومان جزای‌نقدی، ۳۱ ضربه شلاق و محرومیت از حقوق اجتماعی برای مدت ۶ ماه محکوم خواهند شد. اشخاص عادی هم می‌توانند در صورت مواجه شدن با فرار مالیاتی آن را گزارش نمایند اما گزارش نکردن آنها جرم نیست.
فرار مالیاتی بانک‌ها
مطابق قانون اساسی، اگر بانک‌ها بیشتر از نرخ مقرر بهره بانکی، سودی به سپرده گزاران پرداخت نمایند تا با این کار بتوانند مشتریان و سپرده گزاران بیشتری دریافت کنند، باید مالیات بدهند و در غیر این صورت مشمول فرار مالیاتی می‌شوند.
شفافیت مالی چیست
شفافیت مالی به معنای روشن و واضح بودن امور مالی و ساختارهای عملکردی نظام دولت ها بر عموم مردم است. بنابراین می توان گفت که شفافیت مالی یکی از بحث های فوق العاده مهم در نظام دولت ها می باشد و باعث می شود تا مردم به دولت های اعتماد بیشتری داشته و اعتبار را افزایش دهد. همچنین وجود شفافیت مالی در دولت ها باعث می شود تا مردم از تصمیم گذاری های دولت به راحتی آگاه شده و سبب افزایش حمایت مردم از برنامه های دولت شده و اتحاد میان مردم و دولت را در پی دارد. به طور کلی می توان شفافیت مالی را بر پایه ۴ اصول تعریف کرد:
۱- شفافیت نقش ها و مسئولیت هایی که از جانب دولت تعین می شود.
۲- دسترسی عموم مردم به تمامی اطلاعات و تعهدات دولت.
۳- علنی بودن برنامه های اجرایی دولت و ارائه گزارش های شفاف و واضح مالی.
۴- اطمینان داشتن عموم مردم به دولت و ایجاد یک پارچگی.
چکیده
فرار مالیاتی هر گونه تلاش قانونی یا غیرقانونی یک شرکت به منظور طفره رفتن از پرداخت مالیات یا کمتر پرداخت نمودن آن، به هر شیوه که انجام شود، فرار مالیاتی گفته می‌شود. اصطلاح فرار مالیاتی در رابطه با ترتیبات غیرقانونی اتخاذ شده جهت اختفا درآمد یا نادیده گرفتن بدهی مالیاتی به کار می‌رود و به این معنی است که مؤدی کمتر از میزانی که قانوناً موظف است پرداخت نماید.
عمده‌ترین زمینه پیدایش فرار مالیاتی در بسیاری از کشورها یکسان و مشترک بوده و معمولاً مالیات‌هایی که با هدف توزیع درآمد وضع می‌گردند دارای پایه‌های کمتر و نرخ‌های بالاتری هستند اینگونه مالیات‌ها قابلیت فرار فراوانی در خود نهفته دارند. افزایش نرخ‌های مالیاتی ضمن آنکه انگیزه‌های سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد، زمینه لازم برای اجتناب از پرداخت مالیات و فرار مالیاتی را نیز فراهم می‌آورد. امیدواریم از این مقاله نیز بهره کافی را برده باشید.
چاپ مطلب