راز ثروت

ضمانت نامه بانکی چیست

ضمانت نامه بانکی جزء یکی از خدمات بانک‌ها به مشتریانشان محسوب می‌شود و در لغت‌نامه‌ دهخدا واژه‌ ضمانت به معنای، پذیرفتاری یا تاوان‌داری؛ به‌عبارت دیگر فرد می‌پذیرد تا دیون دیگری را بپردازد یا خسارات ناشی از عمل او را جبران کند، آمده است.

ضمانت نامه آن است که ارائه دهنده خدمات یا فروشنده در مقابل محصول یا خدماتی که ارائه می کند، و معمولاً متعهد می‌شود در صورت نقض ادعای خود، حاضر به تعمیر یا تعویض کالا یا پرداخت مبلغی خواهد شد. نقض عهد زمانی اتفاق می‌افتد که این تعهد به نحوی اجرا نشود، یعنی کالا نقصی داشته باشد یا مطابق میل یا انتظار مشتری نباشد.

تعریف ضمانت نامه

یکی از خدمات مهم بانک ها به مشتریان خود صدور و ارائه انواع ضمانت نامه می باشد. بانک ها با این اقدام علاوه بر کسب سود، مبادلات اقتصادی را تسهیل و به رشد اقتصادی یک جامعه کمک می کنند. از این رو، می توان انتظار داشت اغلب بانک ها توجه ویژه ای به این بخش داشته باشند و با توان افزوده ای، در این بخش ورود پیدا کنند تا بتوانند سهم مناسبی از بازار صدور ضمانت نامه را به خود اختصاص دهند.

تعریف ضمانت نامه بانکی

ضمانت نامه بانکی قرارداد یا سندی است که به موجب آن صادر کننده (ضامن) حسب درخواست متقاضی (مضمون عنه) تعهد می کند بدون هیچ قید و شرط عندالمطالبه یا در سررسید معین مبلغ معینی وجه نقد از بابت موضوع خاصی که مربوط به مضمون عنه است به ذینفع (مضمون له) یا به حواله کرد او پرداخت نماید. از این رو اهمیت ضمانت نامه و تعهداتش برای بانک به مانند تسهیلات پرداختی بسیار زیاد می باشد و دقت در صدور ضمانت نامه و اعتبارسنجی مشتری از پیش نیاز های مهم صدور ضمانت نامه می باشد.

نقطه شروع و تکیه گاه اصلی ضمانت نامه بانکی، درخواست و دستور مشتری بانک است که او را ضمانت خواه یا مضمون عنه گویند و مبنای آن قراردادی است که قبلاً بین ضمانت خواه و ذینفع ضمانت نامه منعقد شده است.

ارکان ضمانت نامه های بانکی

۱- متفاضی: ضمانت خواه یا مضمون عنه یا مدیون اصلی
۲- ذینفع: ضمانت گیر یا مضمون له
۳- مبلغ ضمانت نامه: وجه الضمان
۴- ضامن: بانک (صادر کننده ضمانت نامه/تضمین کننده مضمون عنه)
۵- سررسید: تاریخ انقضای ضمانت نامه
۶- موضوع ضمانت نامه: عنوان برگه ضمانت نامه / تضمین پرداخت وجه معین به مضمون له

انواع ضمانت نامه های بانکی

ضمانت نامه های بانکی انواع مختلفی دارند که عبارتند از:

۱- ضمانت نامه شرکت در مناقصه و مزایده

سازمانها و دستگاه های دولتی و عمومی، خرید مایحتاج عمده و فروش وسایل و لوازم مازاد بر احتیاج خود و همچنین انجام طرح های ساختمانی و سایر موارد مشابه را با درج آگهی رسمی در جراید کثیرالانتشار و روزنامه های محلی از طریق مناقصه یا مزایده انجام می دهند. لذا اینگونه موسسات به منظور جلوگیری از انصراف داوطلب برنده مناقصه یا مزایده از امضای قرارداد، از شرکت کنندگان در مناقصه یا مزایده می خواهند به همراه پیشنهادات خود ضمانت نامه بانکی ارائه نمایند. این نوع ضمانت نامه بر حسب مورد، ضمانت نامه شرکت در مزایده یا مناقصه نامیده می شود.

۲- ضمانت نامه حسن انجام تعهدات

پس از انجام مناقصه، کارفرما جهت تضمین حسن انجام کار توسط پیمانکار از وی ضمانت نامه حسن انجام تعهدات تقاضا می کند. این ضمانت نامه معمولاً تا پایان اتمام قرارداد نزد کارفرما باقی می ماند و در صورتی که پیمانکار نتواند به تعهدات خود عمل نماید و پروژه را انجام دهد کارفرما می تواند خسارت خود را مطابق ضمانت نامه از بانک مطالبه کند.

۳- ضمانت نامه پیش پرداخت

بعد از تعیین برنده مناقصه معمولاً، کارفرما جهت کمک به پیمانکار و تسریع در روند اجرای پروژه درصدی از مبلغ قرارداد را به پیمانکار پرداخت می کند. بدین جهت پیمانکار باید ضمانت نامه پیش پرداخت به کارفرما ارائه کند تا در صورت عدم اجرای تعهداتش کارفرما وجه ضمانت نامه را از بانک مطالبه و دریافت نماید.

۴- ضمانت نامه استرداد کسور وجه الضمان

در هر مرحله با پیشرفت پروژه، پیمانکار صورت وضعیت هزینه های انجام شده را برای کارفرما ارسال و با تایید کارفرما پس از کسر درصدی از هر صورت وضعیت به عنوان کسور وجه الضمان، مابقی وجه آن را به پیمانکار پرداخت می نماید. بعد از اتمام قرارداد، پروژه به صورت تحویل موقت به کارفرما واگذار می شود تا در صورت تائید آن در مدتی معین، درصد کسر شده از پیمانکار در طول دوره انجام پروژه به ایشان پرداخت شود. اگر در فاصله تحویل موقت تا تحویل قطعی، پیمانکار بخواهد کسور وجه الضمان را از کارفرما دریافت کند، به درخواست پیمانکار ضمانت نامه بانکی به او ارائه میگردد . این نوع ضمانت نامه را استرداد کسور وجه الضمان می نامیم.

۵- ضمانت نامه تعهد پرداخت

به موجب این ضمانت نامه، بانک پرداخت بدهی یک متقاضی از انجام معامله یا کاری مشخص را تعهد می کند و اگر بدهکار بدهی خود را به موقع به طلبکار پرداخت نکند،طلبکار میتواند مطالبات خود را به مبلغ مندرج در ضمانت نامه از بانک دریافت نماید.

۶- ضمانت نامه گمرکی

ضمانت نامه های گمرکی نیز دارای موارد مختلفی هستند که در ادامه به بیان آن ها می پردازیم.

الف) ضمانت نامه های پرداخت عوارض گمرکی

این نوع ضمانت نامه ها در مواقعی به کار گرفته می شود که وارد کننده کالا، توان پرداخت یکجا و نقدی سود و عوارض گمرکی کالای وارده را ندارد و به ناگزیر از گمرک درخواست می کند با تعیین مهلتی برای پرداخت بدهی، مجوز ترخیص کالا را قبل از پرداخت سود و عوارض گمرکی صادر نماید، اما به لحاظ آنکه این احتمال وجود دارد که وارد کننده کالا بعد از ترخیص کالا پایبند به واریز بدهی ناشی از عوارض گمرکی و سود بازرگانی پس از ترخیص و فروش کالای خود نباشد، از این رو با تعویق واریز بدهی، منوط به ارائه ضمانت نامه بانکی موافقت می نمایند.

ب) ضمانت نامه ترخیص موقت کالا

چون این رویه وجود دارد که کالا یا ماشین آلاتی به عنوان نمونه جهت بازاریابی از طریق نمایش در نمایشگاه های تجاری، کپی برداری برای ساخت داخلی یا آنکه به دلایل دیگر برای مدت کوتاهی به کشور وارد شوند و قصد وارد کننده، مرجوع نمودن کالا یا ماشین مزبور به کشور مبداء می باشد، گمرک اجازه میدهد این کالا با تودیع ضمانت نامه ای معتبر معادل مبلغ سود بازرگانی و عوارض گمرکی کالای مزبور، بدون پرداخت وجهی و برای مدت مورد قبولی به کشور وارد شود.

چنانچه کالا یا ماشین آلات مربوطه ظرف مدت مزبور از کشور خارج شود، ضمانت نامه موصوف باطل خواهد شد و در غیر آن صورت وجه ضمانت نامه الزاماً از بانک صادر کننده مورد مطالبه قرار گرفته و با وجوه ماخوده بدهی های متعلقه گمرکی مورد تسویه قرار می گیرد.

ج) ضمانت نامه ترانزیت کالا

اینگونه ضمانت نامه ها به منظور تضمین و پرداخت سود و عوارض گمرکی کالایی صادر می شود که قصد وارد کننده، ترانزیت کالا از مرز گمرکی و عبور آن از داخل کشور و خروج آن از سایر مرزهای گمرکی کشور می باشد. گمرک کشور به دلیل اطمینان از خروج ترانزیتی کالا، نسبت به اخذ ضمانت نامه موصوف اقدام می نماید. بدیهی است در صورتی که کالای مورد ترانزیت از کشور خارج شود ضمانت نامه ابطال خواهد شد و در غیر اینصورت یعنی عدم خروج کالا بر خلاف قرار اولیه(به هر دلیلی از جمله آسیب دیدن آن طی سفر) گمرک نسبت به مطالبه وجه ضمانت نامه از بانک اقدام خواهد نمود.

د) ضمانتنامه پاساوان کالا

اینگونه ضمانت نامه ها برای تضمین پرداخت سود و عوارض گمرکی کالای وارداتی می باشد که به لحاظ عدم امکان نگهداری کالا در گمرک ورودی کشور و یا سایر مشکلات پرداخت سود و عوارض مربوطه، کالای موصوف با نظارت گمرک به سایر گمرکات یا انبارهای مورد قبول وارد کننده منتقل و پس از پرداخت عوارض مربوطه ضمانت نامه مذکور باطل می شود.

۷- سایر ضمانت نامه ها

ضمانت نامه های بانکی، علاوه بر پوشش ریسک های مختلف که در بالا به آن اشاره شد می تواند برای پوشش بسیاری دیگر از انواع خطرات که در مبادلات تجاری و بین المللی وجود دارد مورد استفاده قرار گیرد. ضمانت نامه های قضایی که یکی از مهمترین انواع آنها “ضمانت نامه رفع توقیف کشتی” می باشد را می توان از این گروه برشمرد. صدور ضمانت‌نامه عمل تجاری محسوب می‌شود. هرچند این اسناد، با برات و اسناد قابل انتقال دیگر مثل چک و سفته تفاوت دارند.

شرایط لازم برای صدور ضمانت نامه بانکی

ماده ۱- صدور ضمانت نامه و ظهرنویسی از طرف بانک‌ها موکول به اخذ وثیقه از ضمانت خواه طبق شرایط مندرج در این آیین نامه می‌باشد.
ماده ۲- حداقل معادل ده درصد مبلغ ضمانت نامه، وجه نقد از مشتری دریافت و بابت مابه التفاوت وجه مذکور و مبلغ ضمانت نامه از یک یا ترکیبی از انواع وثایق که شرح آن در ادامه آمده است از مشتری اخذ می گردد:
الف- وجه نقد معادل صد در صد مابه التفاوت یاد شد.ه
ب- سپرده های ریالی و ارزی مدت دار و قرض الحسنه جاری بدون دسته چک با اولویت حساب های نزد بانک سرمایه معادل صد در صد مابه التفاوت یاد شده.
ج- اوراق مشارکت یا گواهی سپرده ویژه سرمایه گذاری عام با اولویت انتشار توسط بانک سرمایه معادل صد در صد مابه التفاوت یاد شده.
د- ضمانت نامه های بانکی از بانک های داخلی و خارجی و موسسات اعتباری غیر بانکی مجاز داخلی و بیمه اعتباری معتبر
ماده ۳- حداقل معادل ده در صد مبلغ ضمانت نامه، وجه نقد از مشتری دریافت و بابت مابه التفاوت وجه مذکور و مبلغ ضمانت نامه از یک یا ترکیبی از انواع وثایق که شرح آن در ادامه آمده است از مشتری اخذ می گردد:
الف- اموال غیر منقول شامل (املاک مسکونی) به میزان:۱- ۱۵۰ درصد مابه التفاوت یاد شده در صورتیکه ارزش اموال مذکور حداقل معادل ۱۵۰ درصد خالص ضمانت نامه باشد. ۲- ۱۰۰ درصد مابه التفاوت یاد شده در صورتیکه ارزش اموال مذکور کمتر از ۱۵۰ درصد خالص ضمانت نامه باشد.
ب- سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس معادل ۱۵۰ درصد مابه التفاوت یاد شده.
ج- سفته (تضمینی) و اسناد تجاری حاصل از فروش کالا یا خدمات به مشتریان معادل ۱۳۰ درصد مابه التفاوت یاد شده.

انواع وثیقه های قابل قبول برای صدور ضمانت نامه بانکی

الف) وجه نقد یا طلا یا اسناد خزانه یا اوراق قرضه دولتی و اوراق مشارکت منتشره بر اساس مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران یا سپرده سرمایه گذاری مدت دار، یا حسابهای پس انداز قرض الحسنه نزد بانک یا گواهی های سپرده های سرمایه گذاری مدت دار ویژه عام و خاص یا اوراق قرض الحسنه یا حسابهای ارزی یا حساب سرمایه گذاری مدت دار متقاضی نزد سایر بانکها
ب) تضمین بانکها یا موسسات اعتباری غیربانکی معتبرخارجی
ج) سفته با ضمانت قابل قبول بانک ـ اموال غیرمنقول و برگ وثیقه انبارهای عمومی مربوط به کالاـ سهام شرکتهایی که در بورس پذیرفته شده باشند ـ کشتی و هواپیما. معمولاً یک یا ترکیبی از وثایق مذکور و طبق نظر رکن اعتباری تصمیم گیرنده از مشتری اخذ می شود.

ویژگی های اصلی ضمانت نامه بانکی

۱- در صورت تقاضای ضبط ضمانت نامه توسط کارفرما به هر دلیل و بدون هیچ قید و شرطی بانک موظف به پرداخت وجه ضمانت نامه می باشد.
۲- در صورت پرداخت وجه ضمانت نامه به کارفرما ، مشتری موظف به تامین وجه ضمانت نامه و خسارت بانک می باشد
۳- در مورد تمدید ضمانت نامه اگر در متن ضمانت نامه پیش بینی شده باشد طبق مندرجات ضمانت نامه عمل میشود اما اگر موضوع تمدید در متن ضمانت نامه ذکر نشود بر اساس توضیحات زیر عمل می شود.
۴- هرگاه درخواست تمدید از طرف متقاضی باشد بایستی حداقل ۱۰ روز قبل از تاریخ انقضا به بانک ارائه شود.
۵- ذینفع برای تمدید ضمانت نامه باید به متقاضی مراجعه نماید. اگر مستقیما به بانک مراجعه نمود، بانک مراتب را به متقاضی اطلاع می دهد تا قبل از تاریخ انقضا موجبات تمدید را فراهم نماید .
۶- اگر با درخواست ذینفع ، متقاضی موجبات تمدید ضمانت نامه را قبل از سررسید فراهم نکند، با درخواست ذینفع وجه ضمانت نامه بوسیله بانک به او پرداخت می شود .

چکیده
ضمانت نامه بانکی یکی از ابزارهای رایج بانکی در روابط حقوقی و قراردادی در حقوق داخلی و بازرگانی بین المللی است. کاربرد موثر این ضمانت ها و نقش موثری که بانک در پرداخت آنها انجام می دهد،موجب گسترش موارد به کارگیری آنها گردیده است. ضمانت نامه بانکی یک پدیده حقوقی نو می باشد.

پیدایش ضمانت نامه بانکی به طور طبیعی وابسته به پیدایش بانک و نقش روز افزونی است که بانکها در زمینه های اقتصادی و حقوقی به عهده گرفته اند. بنابراین می توان گفت ضمانت نامه های بانکی پیش از هر چیز زاییده عرف بازرگانی داخلی و بین المللی است بسیاری از کشورهایی که قوانین مدرن و پیشرفته ای در زمینه های مختلف اجتماعی دارند،در این زمینه قانونگذاری مهمی ندارند و قواعد حقوقی ضمانت نامه های بانکی را بر پایه عملکردهای بانکی و رویه قضایی استوار ساخته اند. ما در این مقاله به بیان تعریف ضمانت نامه بانکی، انواع آن و شرایط لازم برای صدور ضمانت نامه پرداختیم که امیدواریم مورد استفاده شما کاربران عزیز قرار گرفته باشد.