روانشناسی انتقام
شاید شما نیز این تجربه را داشته باشید که در جواب کسی که به شما بدی کرده و یا حق شما را ضابع کرده در صدد انتقام و جبران عملش برآمده باشید و مدت های زیادی روح و قلب خود را درگیر این موضوع کرده و خود را آزار داده باشید. انتقام به معنای تقاص، تلافی، خون خواهی، کیفر، کینه توزی و مقابله به مثل است. با ما همراه باشید تا شما را با مفهوم انتقام بیشتر آشنا کنیم.
انواع انتقام
حس انتقام جویی یک اصل حیاتی است که خداوند آن را در وجود همه انسانها و حتی برخی حیوانات به ودیعه نهاده است؛ لیکن بهره وری از این حس خدادادی به تناسب مورد، دارای احکام و وجوه گوناگونی است که می توان آن را به انتقام پسندیده، مباح و ناپسند تقسیم کرد.
۱- انتقام لازم
انتقامی است که بر اساس معیار عقلانی انجام می پذیرد و آن انتقام اجتماعی است که غرض از آن، حفظ نظام و احقاق حق عمومی است. اسلام با هرگونه ظلم و تعدی، به فرد یا جامعه مخالف است. از این رو مقابله با ستمگران و گرفتن حق مظلومان را امری ممدوح و گاه واجب می شمارد. به عبارت دیگر یک قسم انتقام، حق آحاد اجتماع است و قسم دیگر حق قانون و سنت است؛ زیرا قانون که مسئول تعدیل زندگی مردم است خود مانند یک فرد، سلامتی و مرض دارد و سلامتی و استقامتش اقتضا می کند که مجرم متخلف را کیفر کند و همانطور که او سلامتی و آرامش و استقامت قانون را سلب نموده به همان مقدار، قانون نیز تلافی نموده، از او سلب آسایش می کند.
قرآن کریم در آیات ۱۴و ۱۵ سوره مبارکه توبه به مسلمانان فرمان می دهد که با کافران و مشرکان نبرد کنند تا ضمن رفع شرک و کفر از روی زمین، خشم مومنان ستمدیده فرو نشسته و دلهای آنان تشفی یابد: «با آنها پیکار کنید که خداوند آنان را به دست شما مجازات می کند و آنان را رسوا می سازد و سینه گروهی از مومنان را شفا می بخشد؛ (و بر قلب آنها مرهم می نهد) و خشم دلهای آنان را از میان می برد!…»
حال به آسانی می توان فهمید که هر جا در قرآن کریم و سنت، انتقام به خدا نسبت داده شده منظور از آن، انتقامی است که حقی از حقوق دین الهی و شریعت آسمانی ضایع شده باشد و حقی از حقوق مجتمع اسلامی از بین رفته باشد، هر چند که در پاره ای موارد حق فرد را هم تامین کند؛ مانند مواردی که شریعت و قانون دین، داد مظلوم را از ظالم می ستاند که در این موارد، انتقام هم حق فرد است و هم حق اجتماع. در این گونه موارد نباید توهم کرد که مقصود خدا از انتقام، رضایت خاطر است؛ چون ساحت او مقدس و مقامش عزیزتر از این است که از ناحیه جرم مجرمین و معصیت گنهکاران متضرر شود و از اطاعت مطیعین منتفع گردد.
۲- انتقام مجاز
اگر ستم و تجاوز متوجه شخص انسان شده باشد و انتقام گرفتن او پیامدی برای دیگران نداشته باشد این کار جایز و روا خواهد بود؛ بدین معنا که انسان در این گونه موارد، بین گرفتن انتقام از ظالم یا عفو او مخیر است: «کیفر بدی، مجازاتی است همانند آن و هر کس عفو و اصلاح کند پاداش او با خداست؛… و کسی که بعد از مظلوم شدن یاری طلبد، ایرادی بر او نیست؛»
البته گرفتن انتقام از بدی کننده به طور مطلق و در همه موارد روا نیست بلکه در مواردی جایز است که اسلام آن را روا دانسته باشد. از جمله موارد مباح عبارت است از انتقام گرفتن از استهزا کنندگان و رویارویی با آنان: «اگر ما را مسخره می کنید، ما نیز شما را همین گونه مسخره خواهیم کرد!». استهزا هرچند در ابتدا امری قبیح است؛ اما به عنوان مقابله به مثل و مجازات، به ویژه آنجا که فایده ای عقلایی بر آن مترتب باشد جایز است و نیز اگر فردی انسانی را بکشد یا جراحتی بر او وارد کند انتقام گرفتن از او جایز خواهد بود: «…جان در مقابل جان،…و هر زخمی، قصاص دارد؛…».
۳- انتقام مذموم و ناروا
قسم دیگری از انتقام وجود دارد که انتقام منفی، مذموم و ناروا محسوب شده و درست در مقابل یکی از بزرگترین فضائل اخلاقی یعنی عفو و گذشت قرار می گیرد. بسیاری از مردم کینه ها را در سینه های خود پنهان می کنند و به طور دائم در انتظار روزی هستند که بر دشمن پیروز شوند و چندین برابر از او انتقام بگیرند؛ نهفقط بدی را به بدی پاسخ گویند بلکه یک بدی را به چندین بدی پاسخ دهند و از همه بدتر این که گاه به این صفت رذیله و بسیار زشت افتخار هم می کنند.
اگر انتقام، برخاسته از تعصبهای جاهلانه، دشمنی های ناروا و همراه با تجاوز و تعدی باشد ناروا و مذموم است؛ زیرا در این انتقامها نه تنها حقی احقاق نشده و ظلمی برطرف نمی گردد بلکه موجب تضییع حقوق دیگران و منشا ظلم و فساد خواهد گشت. انتقامی که در روایات و کتب اخلاقی از رذایل اخلاقی شمرده شده و مؤمنان از آن نهی شده اند همین قسم از انتقام است. غارتها، هتک ناموس ها، قتل عام ها معمولا زاییده همین خوی زشت حیوانی است.
انتقام یا بخشش
همیشه به انتقام دو جور نگاه می کنیم، فرقی هم نمی کند که از فرهنگ چه کشوری صحبت می کنیم. انتقامی که قهرمانان داستان هایمان می گیرند و دلمان خنک می شود و انتقامی که بخشش را در مقابلش قرار می دهیم. در یک طرف هملت را داریم و در طرف دیگر مونترسر. در جلوی جشمانمان هوگو ویوینگ آزادی خواه می آید و از طرفی دیگر خون ریزی های بدون ترحم ادموند دانتس.
یادمان می رود این شعار تکراری انتقام مثل شمشیر دولبه است؛ حتی اگر قهرمانمان بمیرد، بلند می شویم و با تمام وجود برایش دست می زنیم. حالا وقتی زندگی واقعی شروع می شود، انتقام می شود چرخه تکراری و هزارتویی که بعد از گذشت سال ها حتی ملت ها یادشان می رود چگونه شروع شده؛ این کلاف را بگیرید و ادامه دهید، می رسید به جنگ های خونین تاریخ (مثل انتقام جویی صربستان و لهستان در جنگ های جهانی). انگار این بار قصر فانتزی انتقام در سرزمین ادبیات، زمین تا آسمان با واقعیت ما فرق دارد.
اما چیزی که قطعا در آن شک نداریم، این است که حداقل انتقام در سرزمین ادبیات پایانی دل خوش کنک دارد! حالا چرا معادلات در دنیای واقعی به هم می خورد؟ چون بخشش، ریسک کمتری دارد؛ تازه شما به آدمی با قلبی بزرگ لقب داده می شوید. احتمال این که بعدها فرزندان شما با این هیاهوی دنیای مدرن بیایند و انتقام هم بگیرند، تقریبا صفر است. پس قبل از جوگیری مشابه الکترا یا مدآ، ابتدا احتمالات را روی کاغذ بررسی کنید و در صورت بالابودن احتمال شکست، گزینه های بخشش را روی میز بگذارید؛ به همین سادگی!
موفقیت بهترین انتقام
بهترین انتقام، موفقیت است. مهم نیست چقدر شکست خورده اید یا چند نفر به شما پشت پا زده اند یا با حرفهای نا امید کننده باعث دلسردی شما شده اند اما حرکت شما بسوی موفقیت و رسیدن به اهدافتان، بهترین انتقام است. همانطور که بزرگان گفته اند: بهترین انتقام یک موفقیت عظیم است.
۱- طعم موفقیت شیرین تر از طعم شکست است
یادتان باشد برای رسیدن به هر موفقیتی نیاز داریم بارها شکست بخوریم. راه رسیدن به موفقیت از جاده ای به نام شکست می گذرد. هر شکستی بعنوان یک کاتالیزور عمل می کند یعنی باعث آسان تر شدن راه موفقیت شما می شود. پس از تعداد زیادی شکست، کسب یک موفقیت بسیار شیرین تر و غیرقابل وصف تر است. شاید همین یک دلیل، علت خوبی باشد که بهترین انتقام، حرکت کردن رو به جلو برای رسیدن به موفقیت است.
اگر به فکر انتقام گرفتن و کینه ورزی باشیم، تبدیل می شویم به بدترین دشمن خودمان. چون به جای اینکه زمان و انرژی خود را صرف تلاش و رسیدن به خواسته هایمان بکنیم آن را برای گرفتن انتقام هدر می دهیم و در آخر نیز، نه چیزی به دست می آوریم و نه برنده خواهیم شد. بنابراین در زمانهایی به فکر گرفتن انتقام هستید فقط چند لحظه در ذهنتان جایگاهی را تصور کنید که به موفقیت دلخواهتان رسیده اید. آنگاه پی به این نکته خواهید برد که بهترین انتقام این است که گذشته ها را رها کرده و به فکر آینده ی مورد نظرتان باشید.
۲- با عبور از ترس هایتان به یک شخصیت جدید تبدیل می شوید
اگر بیخیال انتقام شوید و به فکر موفقیت باشید مجبور خواهید شد که در این مسیر، بر ترس های خود غلبه کنید چون هیچ فردی بدون اینکه بر ترسش غلبه کند موفقیتی به دست نمی آورد. ترس ها نقش بازدارنده ای در زندگی ما بازی می کنند. ترس ها از ذهن خودآگاه و ناخودآگاه ما سرچشمه می گیرند. ترس ها به این خاطر بزرگ و بزرگ تر می شوند چون دیگران مرتبا در حال کمرنگ کردن شجاعت و اعتماد به نفس ما هستند.
بنابراین بهترین انتقام این است که از ترس های خود رها شوید و به سوی موفقیتی که دیگران همیشه می گفتند قادر به کسب آن نیستید، حرکت کنید. همین امر باعث میشود که شما تبدیل به یک آدم جدیدی شوید. علت اینکه تبدیل به یک فرد جدید میشوید این است که شما برای رسیدن به یک دستاورد، مجبورید از محدودیت هایی که برای خودتان تصور می کردید و زنجیرهایی که فکر می کردید دست و پای شما را بسته اند عبور کنید.
با عبور کردن از محدودیت هایتان، شما دیگر آن آدم قبلی نیستید. به معناهای والاتری از زندگی دست می یابید. به عشق واقعی پی می برید، به آدمها عشق خواهید ورزید و دنیا را طور دیگری خواهید دید. گویی که چشمتان به حقیقت زندگی باز شده است و این یعنی که یک تغییر بزرگ و عمیق، در شخصیت شما ایجاد شده است. به نظرتان این بهترین انتقام نیست حرکت شما بسوی موفقیت و رسیدن به اهدافتان، بهترین انتقام است
۳- تفکر مثبت افکار منفی را شکست خواهد داد
امروزه تفکر منفی دنیا را در خودش غرق کرده است. تفکر منفی زاییده ی ترس است. اما ترسی که از طریق رسانه ها و جامعه به شما منتقل می شود. همچنین بسیاری از آدمهایی که در اطراف ما هستند به این تفکر منفی دامن می زنند آنهم با کم کردن شجاعت دیگران که می گویند رسیدن به فلان موفقیت، غیرممکن است.
با وجود این حجم عظیم از تفکر منفی که در اطراف ما وجود دارد، مثبت باقی ماندن کار آسانی نیست. اما اگر شما هدف معناداری در زندگی تان دارید، سعی کنید خودتان به خودتان تفکر مثبت را القا کنید و مثبت نگری را تبدیل به یک عادت فکری کنید چراکه تنها با این روش است که می توانید به اهدافتان دست یابید آنهم با حرکت در یک جاده ی صحیح و در گذر زمان. با این حساب داشتن یک تفکر مثبت برای رسیدن به اهدافتان یکی از بهترین انتقام هایی ست که می توانید بگیرید چرا که مزایای آن به طور کامل به سوی خودتان باز می گردد. در زمانهای سخت و طاقت فرسا، این نگرش مثبت است که می تواند کمک بسیار بزرگی به شما بکند.
۴- دوستان واقعی خود را در سختی ها کشف خواهید کرد
حقیقت این است که بسیاری از دوستانی که در زمانهای موفقیت در اطراف ما هستند در زمانهای دشواری ما را رها می کنند. همه مایلند روی برنده ها شرط بندی کنند و هیچ شخصی، روی بازنده ها شرط بندی نمی کند. اما این قضیه یک جنبه مثبت هم دارد و آن اینکه اگر شما ببازید، آنگاه دوستان واقعی خودتان را کشف خواهید کرد. پس بهترین انتقام این است که سعی کنید در جهت هدفتان به پیش روید و حتی اگر موفق نشدید در عوض صاحب دوستان واقعی خواهید شد.
۵- موفقیت باعث می شود نسبت به توانایی های خود آگاه شویم
بیشتر ما انسانها از توانایی هایی برخوردار هستیم که حتی خودمان هم نمی دانیم. ذهن و خلاقیت انسان نامحدود است. در طی صدسال اخیر انسان توانسته رویاهای آدمهایی که در گذشته زندگی می کردند را تبدیل به واقعیت کند. در اصل تمدن امروزهی بشر، مدیون رویاهای اوست. با این حساب، بهترین انتقام این است که رویایی را که در سر داریم دنبال کنیم، روی آن متمرکز شویم و به طور خستگی ناپذیر کار کنیم، آنگاه به توانایی هایی که فکرش را هم نمی کردیم، پی خواهیم برد. رسیدن به چیزی که به نظر غیرممکن و دست نیافتنی می آید، شبیه یک معجزه است.
۶- در مسیر موفقیت دیگران از شما پشتیبانی می کنند
علت اینکه گفته میشود موفقیت بهترین انتقام میباشد اینست که دیگران نیز از این موفقیت، پشتیبانی کرده و شما تنها فردی نیستید که در موردش صحبت میکنید. به عبارتی دیگر موفقیت، خودش را نشان می دهد چه شما در موردش حرف بزنید چه نه. همانطور که شما در سکوت در حال انجام کارتان هستید، موفقیت، خودش سروصدای خودش را راه خواهد انداخت و به دیگرانی که در اطراف شما هستند در مورد توانمندی های شما خواهد گفت.
از سوی دیگر نیز، افرادی که در اطرفتان هستند و از نظر روحی سالم هستند، از شما طرفداری کرده و باعث بالاتر رفتن روحیه شما خواهند شد. آنهایی هم که از نظر روحی سالم نبودند و مرتبا شما را تضعیف و ناامید میکردند خودشان به خودشان شک خواهند کرد و ناامیدی و کم جراتی بیشتری را در خودشان احساس میکنند. هر دو روی سکه به نفع شماست. به همین دلیل، حرکت به سوی موفقیت چه برنده شوید چه نشوید بهترین انتقام خواهد بود.
۷- برای دیگران الگو خواهید شد
وقتی به یک موفقیت در زندگی دست یابید به دیگران نشان میدهید که هیچ غیرممکنی وجود ندارد و همیشه باید امیدوار بود. بنابراین آنها شما را بعنوان یک الگو انتخاب کرده و سعی میکنند به اهداف خودشان دست یابند. آنها متوجه خواهند شد تا زمانیکه تسلیم نشوند، امکان رسیدن به اهدافشان وجود دارد. آنگاه سعی میکنند از میان موانعی که تا پیش از این بر سر راهشان بود، عبور کنند.
حقیقت این است که اکثر مردم خودشان را باور ندارند. هزار و یک دلیل میآورند که نمیتوانند به فلان هدف برسند اما اگر شما موفق شوید و آنها این الگو را از شما بگیرند، کمک بسیار بزرگی به آنها کردهاید از این جهت که به خودشان ایمان بیاورند. آنها شما را بعنوان یک مثال درنظر می گیرند که توانسته اید به چیزی که می خواهید برسید. شما نقشه ی راه آنها می شوید برای رسیدن به سرزمینی که فکر می کردند دور از دسترس است. رسیدن به موفقیت، نه تنها بهترین انتقام شما خواهد بود، بلکه تبدیل میشود به بهترین انتقام دیگران.
بعد از شکست عشقی انتقام را بیخیال شوید
حتما داستان عاشق های حسودی را شنیده اید که به دلیل نه شنیدن از محبوبشان دست به کارهای وحشتناکی زده اند. این آدم ها اگر چه محدود و انگشت شمار هستند اما به ما نشان می دهند که تحمل درد شکست عاطفی چقدر می تواند دشوار باشد. البته بیشتر آدم ها در واکنش به شکست عاطفی چنین کاری نمی کنند اما ممکن است دست به کارهایی بزنند که به نوعی بوی انتقام می دهد.
برای مثال ممکن است خودشان را به دام رابطه های کوتاه مدت بیندازند و یا به مصرف سیگار و الکل و مواد رو بیاورند (به خصوص اگر بدانند که این رفتارها موردپسند طرف مقابلشان نیست). البته این رفتارها را می توان بخشی از مرحله خشم و تا حدودی قابل درک دانست، اما در واقع اگر دست به چنین رفتارهایی بزنید، مهم ترین صدمه به خود شما وارد می شود.
چکیده
انتقام یک شکل بدوی از اعمال عدالت است. معمولا در غیاب هنجارهای قانون رسمی یا قانون فقهی اعمال می شود. انتقام اغلب به عنوان یک عمل مضر تعریف می شود که در برابر یک فرد یا گروه تصور شود، در برابر یک شکایت، چه عزای واقعی باشد و چه به صورت یک شکایت (درست یا غلط) دیده و تصور شود.
انتقام همچنین با عناوین و کلمات دیگری مثل بازپرداخت، قصاص، کیفر(ریتالییشن) و کینه (وانجنس) نیز توجیه میشود. ما در این مقاله به بیان تعریف و انواع انتقام و بهترین نوع انتقام پرداختیم که امیدواریم مورد استفاده تان قرار گرفته باشد، از اینکه در این مقاله نیز با ما همراه بودید از شما سپاسگزاریم.
چاپ مطلب