رهایی از بدبینی
بدبینی یک حالت درونی و از صفات بسیار بدی است که از زوایای متعدد قابل بحث است؛ زیرا آثار منفی فردی و اجتماعی، روحی و جسمی، اخروی و دنیوی زیادی دارد. در این مقاله ضمن بیان آثار و علل بدبینی، راه هایی برای درمان آن را برای ما بیان نمودیم، با ما همراه باشید.
بدبینی برای همه است
بدبینی و شک به معنای بروز یک بیماری خاص و مشخصی در یک گروه خاصی از افراد نیست چرا که این بیماری در همه افراد و در یک دوره از زندگی آنان بروز می کند. بیماران بدبین بعد از بروز یک حادثه، داشتن شک و وسواس به خاطر تردید و عدم اطمینان به دیگران احساس بدی دارند و به گونه‌ای همیشه مضطرب و نگران هستند. این بیماران از نظر شخصیتی دارای شک بسیار، وسواس و تردید هستند به طوری که نمی توان شخصیت ثابتی برای آنان در نظر گرفت.
اقسام بدبینی
در یک تقسیم بندی بدبینی را نسبت به متعلق آن به چهار قسم می توان تقسیم نمود:
۱- بدبینی به خدا
۲- بدبینی به خود
۳- بدبینی به دشمنان
۴- بدبینی به نزدیکان، دوستان و…
۱- بدبینی به خدا
بدبینی به خدا یعنی بدگمانی نسبت به خداوند در مورد موجودات و انسان‌ها؛ نظیر ناامیدی از رحمت خداوند که این کار امری ناپسند و حرام است. خدای متعال در قرآن می فرماید: «لا تیاسوا من روح اله انه لاییاس من روح اله الا القوم الکافرون». چنین سوء ظنی کاملا بی جا بوده و از گناهان بزرگ است؛ مؤمن با آن سعه رحمت و مغفرت الاهی نباید مایوس از رحمت و مغفرت و عفو الاهی باشد و لو با گناه جن و انس باشد.
کارهایی؛ نظیر گناه زیاد، جهل و عدم شناخت خداوند، بخل و… موجب می شود تا انسان به خداوند بدگمان شود. در روایتی آمده است که بخل موجب سوء ظن به خداوند می‌گردد. با آشنایی و شناخت از اموری که موجب سوء ظن به خداوند می‌شوند، باید با برطرف نمودن آن اسباب، موجبات خوش بینی را فراهم نمود. امام رضا (علیه‌السلام) فرمود: به خداوند حسن ظن پیدا کنید؛ زیرا خداوند می‌فرماید: من به حسن ظن توجه دارم، اگر او خیر در نظر بگیرد به خیر خواهد رسید و اگر سوء ظن داشته باشد باز هم به آن خواهد رسید.
۲- بدبینی به خود
خوش بینی زیاد و بی مورد به خود، موجب تنزل و رکود و موجب بی‌مهری دیگران نسبت به ما خواهد شد، امام رضا (علیه‌السلام) فرمود:«، «من رضی عن نفسه کثر الساخطون علیه؛ هر کس از نفس خود راضی باشد افراد ناراضی از او زیاد خواهند شد.» هم چنان که بدبینی به خویشتن در صورت عدم افراط موجب تکامل آدمی است، امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «فهم لانفسهم متهمون و من اعمالهم مشفقون اذا زکی احدهم خاف مما یقال له؛ یکی از صفات متقین سوء ظن داشتن به خود است.»
۳- بدبینی به دشمن
چنین سوء ظنی یکی از امور پسندیده و ممدوح است و باعث می شود تا انسان لحظه‌ای از مکر و حیله دشمنان غافل نماند. چه بسا ممکن است دشمن از در دوستی وارد شود و ظاهری خیر خواهانه و صلح به خود بگیرد و دست دوستی دراز کند، اما در صدد مکر و ضربه زدن باشد. براین اساس نباید به سخنان و حرکات او خوش بین بود. حضرت علی (علیه‌السلام) در نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر می‌فرماید: مراقب باش، مراقب باش، از دشمن خود پس از آشتی کردن؛ زیرا گاهی دشمن نزدیک می شود تا غافلگیر کند پس دور اندیش باش و حسن ظن خود را متهم کن.
۴- بدبینی به نزدیکان
اما بدبینی به نزدیکان، دوستان و… که ظاهراا سوال شما نیز ناظر به این مسئله است، از منابع و متون اسلامی به دست می‌آید که چنین چیزی به جامعه و محیطی که ما در آن زندگی می کنیم، وابستگی زیادی دارد.
الف- اگر در محیطی زندگی می‌کنیم که اکثر مردم آن اهل گناه و معصیت هستند و در آن جامعه عدالت جایش را به بی‌عدالتی و ستم داده و هر کس تنها به فکر دنیای خود است، بدیهی است که در چنین جامعه‌ای اصل بر عدم اعتماد و بدگمانی است؛ از این رو است که می بینیم امام هادی (علیه‌السلام) می‌فرماید:”هر گاه روزگاری بود که در آن بیداد بر دادگری غالب شد نباید به کسی گمان نیک برد، مگر این که خوبی او بر تو معلوم شود”.
ب- اما اگر در یک جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که اساس آن بر عدالت استوار است و انسان‌های مومنی در آن زندگی می‌کنند، در چنین جامعه ای باید خوش گمان بود و از بدگمانی دوری جست؛ چون در جامعه‌ای که بر اساس اعتماد بنا شده باید اعتماد نمود. خداوند در این زمینه می‌فرمایند:«ای اهل ایمان از بسیار پندارها در حق یکدیگر اجتناب کنید که ظن و برخی پندارها معصیت است…». امام هادی (علیه‌السلام) می‌فرماید:” روزگاری بود که عدالت در آن بر ستم غالب شد، حرام است به کسی گمان بد ببری، مگر این که بدی او بر تو معلوم شود”.
از نظر اسلام آبروی شخص مسلمان دارای احترام و ارزش خاصی است و خداوند برای حفظ و آبروی مسلمان، سوء ظن را نهی نموده است. مفسران گفته‌اند که مراد اجتناب از ظن که در قرآن آمده است، بدگمانی نسبت به مسلمان است. بنابر این شخص مسلمان باید اعمال دیگران را حمل بر درستی و صحت نماید، هرچند در ظاهر نادرست به نظر رسد و حملش بر کارهای درست دشوار باشد. در روایتی پیامبر (ص) می فرمایند:«عن رسول خدا، قال:”اطلب لاخیک عذرا فانلم تجد له عذرا فالتمس له عذرا؛ برای گفتار و کرداری که از برادرت سر می‌زند عذری بجوی و اگر نیافتی عذری بتراش.»
علل بدبینی
۱- ناپاکی: گاهی افراد مطابق اصل کلی مقایسه به خویش انسان ها را خوب یا بد می پندارد و محور بدی و خوبی مردم قرار می دهد که گفته اند کافر همه را به کیش خود پندارد.
۲- انتقام و کینه توزی: در مواردی سرچشمه بدبینی، حس انتقام و کینه توزی و حسد است. انسان چون نمی تواند عملاً از افراد مورد نظر انتقام بگیرد و یا با زبان اظهار دارد به منطقه فکر و قلب عقب نشینی کرده در آن جا آشوبی به پا می کند و به او نسبت بد می دهد.
۳- تکبر و خودخواهی: گاهی منشا بدبینی تکبر و خود خواهی است. کسی که خود را برتر از دیگران می بیند در محیط فکر خود برای دیگران نقاط ضعفی می تراشند تا آنان را کوچک سازند.
۴- پیش داوری: در مواردی علت بدبینی پیش داوری است، مثلا شخصی می بیند دوستش بی تفاوت با او برخورد کرد بدون این که احتمال دهد شاید توجه نداشته قضاوت می کند که دوستش با وی خوبی نیست.
۵- معاشرت با افراد ناصالح: هم نشینی با افرادی که به این بیماری مبتلا هستند اثر مستقیمی در بدبینی دارد. امام علی(ع) می فرماید: هم نشینی با بدان باعث بدگمانی به نیکان می گردد.
۶- عقده حقارت: کسی که گرفتار خود کم بینی است و یا از سوی دیگران مورد تحقیر واقع گشته است، چنین شخصی سعی می کند دیگران را هم در محیط فکر خود حقیر و پست و آلوده و گنه کار حساب کند تا از عقده خود بکاهد و آرامش کاذبی به خود بدهد.
دوری از بدبینی در محیط کار
۱- تفسیرهای بیش از حد شخصی شده از تعاملات: افراد شروع می کنند به ساختن داستان های شخصی در موقعیت های کاری ایجاد شده، برای مثال: دلیل اینکه من به آن جلسه نرفتم این بود که همه آنها با هم بحث کردند و به این نتیجه رسیدند که من را کنار بگذارند.
۲- خطاهای اسنادی بدبینانه: افراد اغلب رفتارهای بی طرف دیگران را به نیات خصمانه آنها استناد میدهند. برا مثال، موردی که ممکن است خیلی ها آن را تجربه کرده باشند، ارسال ایمیل و یا نامه به سرپرست و عدم دریافت پاسخ است؛ در این شرایط افراد شروع به مرور این رویداد در ذهن خود می کنند، و مدام از خود می پرسند که آیا او از من ناراحت است؟ آیا من او را نا امید کرده ام؟ آیا او قصد دارد مرا تنبیه کند؟ و اینها همه در حالی است که سرپرست فرد مشغله زیادی داشته و فرصت پاسخگویی نداشته است.
۳- ادراک بزرگنمایی شده از توطئه: به عنوان مثال، همکار شما از کنارتان رد می شود بدون اینکه شما را ببیند و در همان لحظه این فکر به ذهنتان می رسد که رئیستان هم امروز همین کار را کرد، پس نتیجه می گیرید شما کسی نیستید که قرار است ارتقا پیدا کنید. در این شرایط، شما چطور از گسترش این سوء ظن ها در ذهن خود جلوگیری می کنید، به طوری که همزمان سطح نرمالی از شکاکیت را حفظ کنید؟ خبر خوب این است که، آگاهی از ماهیت این سوگیری ها و فاکتورهای روانی که آنها را تغذیه می کنند، به شما این امکان را می دهد که اثرات منفی آنها را کمتر کنید. بنابراین، شناختن راه هایی که باعث می شود ذهن مرتکب خطا شود، در ساختن راه حل های منطقی تر کمک می کند.
راه های درمان بدبینی
در ادامه راهکارهاییی را برای درمان بدبینی برای شما بیان می کنیم:
۱- برای خوشحال‌بودن تلاش نکنید
در یکی از تحقیقات مورد‌علاقه‌ی سگرستروم، محققان از گروهی از افراد خواستند که از یک قطعه‌ی زیبای موسیقی کلاسیک برای بهترکردن حال و هوای خودشان استفاده کنند. از گروه دیگری فقط خواسته شد که به همان موسیقی گوش بدهند. این کار کمکی به افرادی که بر بالا‌بردن روحیه‌شان تمرکز کرده بودند نکرد، اما بقیه حال‌شان خیلی بهتر شد. سگرستروم می‌گوید: «برای اینکه واقعا خوشحال باشید باید دست از تلاش‌کردن بردارید.» تحقیقات نشان داده‌اند که حتی بررسی خودتان (مثلا پرسیدن اینکه: حالا احساس بهتری دارم یا نه؟) سر راه خوشحالی شما قرار میگیرد.
در عوض خودتان را به کاری مشغول کنید. او می‌گوید: «درگیر شدن باعث می‌شود بدبینی را کنار بگذارید». یک دلیلش این است که وقتی کاملا درگیر چیزی هستید حواس‌تان از بهترین سرگرمی بدبین‌ها یعنی «منفی‌بافی» منحرف می‌شود. وقتی منفی‌بافی می‌کنید این فقط حال شما نیست که خراب می‌شود، بلکه هر روزتان خراب می‌شود، زندگی‌تان بد می‌شود و شما آدم بدی می‌شوید. این عادت، یک مشکل کوچک را پیش چشم شما مثل یک بادکنک باد می‌کند و این مشکل آنقدر بزرگ می‌شود که دیگر جایی بر تمرکز روی راه‌حل آن باقی نمی‌ماند. پس جای تعجب نیست که خوش‌بین‌ها موفق‌تر از بدبین‌ها هستند.
سگرستروم پیشنهاد می‌کند: «چیزی پیدا کنید که هر وقت درگیر یک فکر منفی شدید، حواس شما را پرت کند. چیزهایی که توجه کامل شما را می‌طلبند امتحان کنید. مثلا به کلاس یوگا بروید (یا بوکس یا ایروبیک یا هر کاری که برای جلوگیری از کله‌پا‌شدن مجبور باشید همه‌ی حواس‌تان را جمع کنید). اگر سر کار هستید به یک دوست زنگ بزنید یا به یک موسیقی جذاب گوش کنید.»
۲- فکر کنید آخر دنیاست
منفی‌بافی فقط یکی از راه‌هایی است که به بدبینی ختم می‌شوند. حالا با یک عادت دیگر که چشم‌ا‌نداز آینده را در نظر شما تیره و تار می‌کند آشنا شوید: به آن «فاجعه‌هراسی» می‌گویند و به این معناست که آنقدر احتمالات ناخوشایند را در ذهن‌مان پر و بال می‌دهیم تا به یک سناریوی نابودی مصیبت‌بار می‌رسیم. یک سرفه‌ی کوچک تبدیل می‌شود به ذات‌الریه (یکی از آن ذات‌الریه‌ها که هرگز خوب نمی‌شود!) یک کار عقب‌مانده تبدیل می‌شود به اولین قدم یک مسیر کوتاه که به بی‌کاری دائمی ختم می‌شود.
هم منفی‌بافی و هم فاجعه‌هراسی تاثیرات بسیار بدی در زندگی‌تان خواهند داشت؛ اینها در ابتدا ممکن است پوچ و احمقانه باشند ولی تکرارشان باعث می‌شود نه‌تنها منطقی جلوه کنند، بلکه در نهایت اجتناب‌ناپذیر خواهند شد و همه‌ی لذت زندگی را از بین می‌‌برند. کارن ریویچ متخصص و مسئول پروژه‌ی Penn Resiliency در دانشگاه ماساچوست و یکی از نویسندگان Resiliance Factor توصیه می‌کند آنقدر در این سناریوها زیاده‌روی کنید تا مسخره و خنده‌دار شوند. بالاخره به جایی می‌رسید که با خودتان می‌گویید: «ای بابا! یعنی چون انجام این پروژه یه روز عقب افتاده، قراره بقیه‌ی عمرم رو زیر یه پل به عنوان کارتن‌خواب بگذرونم؟»
به ایده‌ی کارتن خواب بسنده نکنید! خودتان را تصور کنید که برای شام، خرگوش شکار می‌کنید. حتی شاید مقداری از خوراک خرگوش برای کارتن‌خواب‌های دیگری که زیر پل با آنها آشنا شده‌اید، نگه می‌دارید. بعد سناریوی مقابل آن را بسازید. پروژه‌ی شما صدها میلیون تومان به شرکت سود می‌رساند و شما به درجه‌ی مدیریت اجرایی ترفیع پیدا می‌کنید! در آخر محتمل‌ترین نتیجه را در نظر بگیرید. احتمالا نه آن داستان زیر پل است و نه نشستن پشت میز مدیریت! ریویچ می‌گوید: «خوبی این طفره‌رفتن احمقانه، این است که شما کمی در برابر افکار و موقعیتتان احساس قدرت می‌کنید. همین احساس کنترل‌داشتن پادزهری برای بدبینی است.»
۳- یک نفر دیگر را سرزنش کنید
محققان دریافته‌اند که خوش‌بینی و بدبینی فقط به دیدگاه افراد ختم نمی‌شود. خوش‌بینی و بدبینی در مواجهه‌ی افراد با فراز و نشیب‌های زندگی هم کاملا تاثیرگذار است. یک آدم بدبین وقتی اتفاق خوبی میافتد به‌عنوان یک «اتفاق» از کنار آن رد می‌شود؛ اما یک آدم خوش‌بین به‌عنوان یک «فرصت» از آن استفاده می‌کند. وقتی اتفاق بدی میافتد، بدبین‌ها خودشان را مقصر می‌دانند و انتظار دارند مدت زیادی به‌خاطر آن رنج بکشند؛ در حالی‌که خوش‌بین‌ها این وقایع را زیاد با خودشان مرتبط نمی‌دانند و آنها را مشکلاتی مقطعی می‌بینند که خیلی زود می‌گذرند. در یک زمین تنیس اگر یک آدم بدبین ضربه‌ای را از دست بدهد می‌گوید: «من اصلا تنیسم خوب نیست.» در حالی‌که اگر این آدم خوش‌بین باشد می‌گوید: «حریفم ضربه‌های خیلی قوی به راکت می‌زند.» (دقت کنید گفتم «ضربه‌ای» را از دست بدهد، اگر همیشه بیشتر ضربات را خراب کند من هم می‌گویم تنیسش خوب نیست. حتی اگر به‌دلیل همین حرفم، شما من را بدبین خطاب کنید!)
۴- دست از تلاش برندارید
یکی از روش‌های درمان بدبینی تلاش کردن مداوم است. خوش‌بین ها همه‌ی آن چیزهایی را که به آنها احساس خوبی می‌دهد، از کجا می‌آورند؟ مدت‌ها بعد از آنکه بدبین‌ها ناامید می‌شوند و دمشان را روی کولشان می‌گذارند و می‌روند، خوش‌بین‌ها هنوز دارند برای حل مسئله تلاش می‌کنند. در یک تحقیق خوش‌بین‌ها ۵۰ تا ۱۰۰ درصد بعد از اینکه بدبین‌ها ناامید شده بودند، برای حل یک مسئله‌ی غیرقابل‌حل وقت گذاشتند.
افراد زیادی بعدا به دنبال جواب معما نیامدند، اما تحقیقات نشان داده‌اند که در دنیای واقعی پایداری و سماجت موفقیت بیشتری در تحصیل به دنبال دارد، حقوق بیشتری به ارمغان می‌آورد و مزایای بسیار دیگری دارد. سگرستروم در تحقیقی بر روی دانشجویان حقوق، دریافت که سطح خوش‌بینی هر فرد در اولین سال تحصیلش در دانشکده‌ی حقوق، با میزان درآمد او در ده سال بعد در ارتباط است. این تاثیر کم هم نبود؛ بر اساس یک بازه‌ی خوش‌بینی ۵ امتیازی، هر ۱ امتیاز افزایش خوش‌بینی برابر حدود ۱۰ میلیون تومان افزایش درآمد سالانه بود!
سریع‌ترین راه رسیدن به «حلقه‌ی واکنش مثبت» که عامل قدرت خوش‌بین هاست، این است که مثل آنها رفتار کنید (حلقه‌ی واکنش مثبت به زبان ساده این است: سخت‌کوشی باعث موفقیت می‌شود، موفقیت خودش اعتمادبه‌نفس و تمایل به سخت‌کوشی را بالا می‌برد و همین‌طور این چرخه تکرار می‌شود). تحقیقاتی در مورد «تاثیر تقلید یک رفتار در شکل‌گیری آن در یک فرد» نشان داده است که این کار تاثیر بسیار قوی و فوری بر حالات شما دارد.
مثلا در تحقیقی که در دانشگاه Wake Forest انجام گرفت، دانشمندان از یک گروه ۵۰ نفره از دانشجویان خواستند که در یک مباحثه‌ی گروهی به مدت ۱۵ دقیقه مثل افراد برونگرا رفتار کنند، هر چند واقعا برونگرا نباشند. این دانشجویان هر چه بیشتر اظهار نظر کردند و انرژی بیشتری از خود نشان دادند، خوشحال تر بودند. سگرستروم معتقد است که بهترین چیز در مورد این تغییر آگاهانه‌ی رفتار، این است که لازم نیست حتما به تأثیر آن خیلی معتقد باشید. او می‌گوید: «لازم نیست تاثیر آنتی‌بیوتیک را باور داشته باشید تا این دارو اثر کند.»
۵- با یک آدم خوش‌بین دوست شوید
اگر حوصله‌ی ادا در آوردن ندارید، انتخاب بعدی، دوست شدن با یک آدم خوش‌بین است. تحقیقی یک ساله بر روی ۱۰۰ زوج دانشجو از دانشگاه اورگون نشان داد که هم افراد مثبت‌اندیش و هم همسران آنها نسبت به زوج‌هایی که هیچ‌کدامشان خوش‌بین نبودند، رضایت بیشتری از رابطه‌شان داشتند. بخشی از آن به این دلیل است که افراد خوش‌بین همسرشان را هم به اندازه‌ی خودشان پشتیبان و همراه می‌دانند.
۶- از نقاط قوت خود به روش جدیدی استفاده کنید
محققان از افراد مورد آزمایش پنج مورد از مهم‌ترین نقاط قوت شان را پرسیدند (مثلا بخشندگی و خلاقیت و غیره)، بعد از آنها خواستند که به مدت یک هفته از یکی از این نقاط قوت به روش متفاوت و جدیدی استفاده کنند. نتیجه این بود که به مدت شش ماه خوشحالی این افراد به طرز قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت.
۷- اتفاقات خوب را بنویسید
از گروهی از بزرگسالان خواسته شد که هر روز سه مورد از اتفاقات خوبی که برایشان افتاده است و همچنین دلیل آنها را بنویسند. و با اینکه این آزمایش یک هفته بیشتر طول نکشید، این افراد تا شش ماه بعد حس بهتر و احساس خوشحالی بیشتری در خودشان را گزارش کردند.
۸- کمی قدرشناسی کنید
به این افراد یک هفته فرصت داده شد تا یک نامه‌ی تشکر‌آمیز بنویسند و به دست کسی برسانند که محبت زیادی در حق آنها کرده است، ولی هیچ‌وقت به‌خوبی از او قدردانی نکرده‌اند. دوام افزایش خوشحالی حاصل از این آزمایش حدود یک ماه بود.
فواید بدبینی
دانشمندان بریتانیایی دریافتند که به اصطلاح “بدبینی دفاعی” به مردم کمک می کند تا کارهای خود را بهتر انجام دهند و حساسیت بیشتری نسبت به سلامتی خود داشته باشند. به گزارش اسپوتنیک به نقل The Conservation، دانشمندان توجه خود را به ” بدبینی دفاعی” متمرکز کرده اند، به این نتیجه رسیدند که استراتژی متذکره به فرد کمک می کند تا بر اضطراب غلبه کند. محققان گفته اند که ترس و انتظار باعث روسیاهی می شود و این این روند بدبینان ها را مجبور می سازد تا با دقت بیشتر فکر کنند.
به طور مثال، اگر یک بدبین به مصاحبه برود، ازقبل پیش بینی می کند که شکست پیشروی است و از لحاظ ذهنی بدترین سناریو در در نظر میگیرد، بنابراین وی کوشش می کند که از عوامل شکست اجتناب ورزد. در سر چنین اشخاص، برنامه عمل ساخته می شود که می تواند در نتیجه اطمینان حاصل کند شکستی را که وی تصور آنرا می کند، رخ نخواهد داد. این پیش فرض ها در طول آزمایش که از مردم خواسته شد بود کلمات را از پازل جمع آوری کنند، ثابت شد. افرادی بد خوی بهتر از آنهایی که شاد و مسرور بودند، وظایف خود را انجام دادند.
چکیده
بدبینی نگرشی است که در آن روند امور رو به تباهی است و آرزوهای آدمی برآورده نمی‌شود. برپایه این نگرش، پلیدی‌ها و سختی‌های زندگی بر خوبی‌ها و خوشی‌های آن سنگینی می‌کنند. قضاوت‌های ارزشی ممکن است بطور چشمگیری در میان افراد متفاوت فرق کنند. یک نمونه رایج این پدیده، پرسش «آیا نیمه لیوان پر یا خالی است؟» می‌باشد. در چنین موقعیتی، تصور اینکه آن چیز خوب یا بد است، می‌تواند به ترتیب خوش‌بینی یا بدبینی نامیده شود. تفکر بدبینانه در طول تاریخ بر تمام شیوه‌های تفکر تاثیرگذار بوده است. بنابراین برای جلوگیری از این تفکر بدبینانه راهکارهایی را برای شما بیان نمودیم که امیدواریم مورد استفاده تان قرار گرفته باشد.
چاپ مطلب