ذهن خوانی چیست
تئوری ذهن یا ذهن خوانی یعنی توانایی انسان در خواندن ذهن دیگران، وبه عبارت ساده تر، توانایی درک احساسات وافکار دیگران. برای درک پیش بینی وشکل دادن رفتار دیگران نظریه ی ذهن لازم است. نظریه ذهن،یکی ازمباحث محوری روانشناسی رشد، فلسفه ذهن و از کلیدی ترین مفاهیم درباب چگونگی کارکرد ذهن و تاثیر آن بر رفتار است. مفاهیمی چون شناخت”خود” و “دیگران”، قراردادهای اجتماعی، رفاقت و دوستی، نفوذ و قدرت، هیجانات و عواطف، تعهد و اخلاق، بر دنیای اجتماعی افراد اثر می گذارند. روانشناسان در مورد ذهن خوانی پژوهش های بسیاری را انجام داده اند که دراین متن به بررسی آن می پردازیم، با ما همراه باشید.
تاریخچه ذهن خوانی
در سالهای اخیر، محققان گام‌های عظیمی در جهت رمزگشایی افکار انسان‌ها برداشته‌اند. در مطالعات سال ۲۰۱۱، محققان امواج مغز را به یک کلیپ فیلم تبدیل کردند که می‌شد آن را در لحظه دید. در سال ۲۰۱۴، دو دانشمند با استفاده از پیوند مغز به مغز، افکار را به یکدیگر منتقل کردند. مطالعات دیگر نشان می‌دهد که کامپیوترها با استفاده از سیگنال‌ها و فعالیت‌های مغز افراد، می‌توانند «ببینند» افراد به چه چیزی فکر می‌کنند.
آزمایش ذهن خوانی
محققان با همکاری هفت نفر مبتلا به بیماری صرع در یک بیمارستان در سیاتل آزمایشی برای خواندن ذهن افراد انجام دادند. در مغز هر کدام از این افراد تعدادی الکترود به نام آرایهٔ electrocorticographic جاسازی کردند. این الکترودها در لوب های اکسیپیتال(پس سری) و گیجگاهی از پوسته‌ی مغز قرار داشتند و به ترتیب مربوط به شنوایی و بینایی می‌باشند. به هر کدام از بیماران تعدادی تصویر سیاه و سفید از مجموعه‌ای از چهره‌ها و خانه‌هایی با ترتیب تصادفی و هر کدام حدود ۴۰۰ میلی‌ثانیه در صفحهٔ نمایش نشان داده شد. با بکارگیری یک چارچوب جدید برای تفسیر داده‌های مربوط به فعالیت مغز بیماران، محققان قادر بودند تشخیص دهند هر بیمار در هر لحظه چه تصویری را می‌بیند.
مراحل ذهن خوانی
مطالعه‌ای دریافت بچه‌ها تدریجا با افزایش سن، به پنج مهارت متفاوت از تئوری ذهن دست پیدا می‌کنند. این مهارتها از ساده‌ترین تا سخت‌ترین به ترتیب چنین هستند:
۱- درک اینکه دلیل اینکه کسی چیزی را می‌خواهد ممکن است با دلیل یک نفر دیگر برای خواستن همان چیز متفاوت باشد.
۲- در ک اینکه آدمها می‌توانند در مورد یک چیز یا یک موقعیت، عقاید متفاوتی داشته باشند.
۳- درک اینکه آدمها ممکن است ندانند یا این دانش را نداشته باشند که چیزی درست است.
۴- درک اینکه آدمها می‌توانند باورهای اشتباهی در مورد دنیا داشته باشند.
۵- درک اینکه آدمها می‌توانند احساسات پنهان داشته باشند، یا ممکن است یک جور رفتار کنند اما احساسشان جور دیگری باشد.
همچنین مطالعات دریافته‌اند تئوری ذهن می‌تواند متغیر باشد. به عبارتی دیگر، ممکن است بچه‌ها بتوانند در برخی از شرایط، تئوری موقعیت‌ها را درک کنند، اما در شرایطی دیگر این توانایی را نداشته باشند. البته بچه‌ها می‌توانند در سن ۴ سالگی از پس بیشتر کارهای مربوط به تئوری ذهن بربیایند، اما رشد و پرورش این مهارت تا سالهای نوجوانی و حتی بزرگسالی تداوم دارد. برخی پژوهشها نیز نشان می‌دهند تفاوتهای افراد در مهارتهای تئوری ذهن، مرتبط با شایستگی های اجتماعی کودک است. بنابراین جای تعجب ندارد که بچه‌هایی که بهتر می‌توانند به طرز فکر دیگران فکر کنند، مهارتهای اجتماعی قوی‌تری دارند.
کاربردهای ذهن خوانی
ذهن‌خوانی به عنوان جایگزینی برای ماشین پلی گراف برای دروغ سنجی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. یک روش تصویر برداری عصبی که برای تشخیص دروغ ارائه می‌شود مغز انگشت نگاری EEG است، به طوریکه پتانسیل‌های مربوط به رخدادها ظاهراً برای تشخیص آشنا بودن یا نبودن محرک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. مخترع انگشت نگاری مغز، Lawrence Farwell تلاش کرده‌است تا کاربردهای این حوزه را در موارد قانونی نشان دهد. جایگزین دیگر برای ماشین پلی گراف، تکنولوژی عملیاتی تصویر بردار وابستهٔ میزان اکسیژن خون MRI است. این تکنیک شامل تفسیر تغییرات محلی در تجمع هموگلوبین اکسیژن دار شده در مغز می‌باشد، هر چند ارتباط بین این جریان خون و فعالیت‌های عصب‌ها هنوز به‌طور کامل فهمیده نشده‌است.
نگرانی‌هایی در مورد دقت و پیامدهای ذهن‌خوانی برای این اهداف بوجود آمده است. مطالعات آزمایشگاهی به دقت بیشتر از ۸۵ درصد دست پیدا کرده‌اند، با این حال آن‌ها نگران معنی و مفهوم نتایج به اشتباه درستی که از جمعیت غیر مجرم به دست میآید هستند:” اگر شیوع دوپهلو (دروغ گویی) حرف زدن در یک گروه کم باشد، تست بیشتر به نتایج به اشتباه درست تشخیص داده شده نسبت به نتایج به درستی درست تشخیص داده شده، دست میابد. چنانچه حدود یکی از پنج نفر به اشتباه در تست تشخیص داده می‌شوند. مسائل اخلاقی مربوط به ذهن‌خوانی مانند دروغ سنجی شامل سوء استعمال به علت اتخاذ تکنولوژی قبل از قابل اطمینان بودن و اعتبار آن، می‌تواند به درستی تشخیص داده شود و به علت فهم اشتباه تکنولوژی و نگرانی‌های خصوصی مربوط به دسترسی بی سابقه به افکار شخصی افراد است. به هر حال، باید اشاره شود که استفاده از پلی گراف دروغ سنجی، نگرانی‌های مشابهی را در مورد قابل اعتماد بودن نتایج و تعدی از حریم خصوصی به همراه دارد.
ذهن‌خوانی هم چنین به عنوان روشی برای بهتر کردن واسط‌های کاربری ماشین‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، این کار با EEG از طریق تشخیص حالت‌های مربوط به مغز انسان صورت می‌گیرد. در سالهای اخیر، اختراعات مربوط به خواندن امواج مغزی با سرعت بالایی ثبت شده است، به طوریکه از تعداد ۴۰۰ اختراع در سالهای ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲ به تعداد ۱۶۰۰ عدد در سال ۲۰۱۴ رسیده است. این موارد شامل روش‌های ارائه شده برای کنترل بازی‌های ویدئویی از طریق امواج مغز و «بازاریابی عصبی» برای مشخص کردن افکار یک فرد در مورد یک محصول یا تبلیغات جدید می‌باشد.
روانشناسان چگونه ذهن خوانی را می‌سنجند
روانشناسان دقیقا چگونه می‌سنجند مهارت افراد در مورد درک خودشان و دیگران تا چه حد است؟ یکی از متداول‌ترین متد‌های ارزیابی مهارتهای تئوری ذهن یک کودک، استفاده از تست باور متفاوت (false-belief task) است. توانایی شناخت باورهای اشتباه در دیگران، نقطه عطفی بزرگ در تشکیل تئوری ذهن به شمار می‌رود. در این تست‌ها، بچه‌ها باید بتوانند درمورد کاری که کسی انجام داده یا طرز فکری که دارد نتیجه گیری کنند.
طرز فکر این فرد یا رفتار او، با چیزی که بچه‌ها تاکنون یاد گرفته‌اند و می‌دانند مغایرت دارد. به عبارتی دیگر، بچه‌ها ممکن است بدانند چیزی درست است (حقیقت دارد)؛ درک و فهمی از باورهای اشتباه آن‌ها را به این نتیجه گیری می‌رساند که ممکن است آدم‌های دیگر از این حقیقت آگاه نباشند. مثلا کودک ممکن است بداند دیگر کلوچه‌ای در ظرف کلوچه‌ها باقی نمانده است، اما آیا درک می‌کند که خواهرش ممکن است نداند کلوچه‌ای باقی نمانده است؟
تست باور متفاوت برای سنجش ذهن خوانی
تست باور متفاوت که اغلب در سنجش‌های روانشناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد چگونه است؟ در تست سالی ـ. آن (Sally-Anne) که یکی از پُرکاربردترین سناریو‌ها در زمینه‌ی تست باور متفاوت است، به بچه‌ها عروسک‌هایی نشان داده می‌شود که اسم‌شان سالی و آن است:. سالی یک سبد دارد و آن یک چعبه. سالی یک تیله در سبدش می‌گذارد و اتاق را ترک می‌کند.. وقتی سالی می‌رود، آن تیله را از سبد برمی‌دارد و در جعبه‌ی خودش می‌گذارد.. وقتی سالی برمی‌گردد، از بچه‌ها که شاهد ماجرا بوده‌اند پرسیده می‌شود فکر می‌کنند سالی کجا دنبال تیله‌اش می‌گردد (سالی فکر می‌کند تیله‌اش کجاست).
جواب بچه‌ها چه چیزی از تئوری ذهن‌شان را نشان می‌دهد؟ بچه‌هایی که بگویند سالی باید در سبدش به دنبال تیله بگردد با موفقیت آزمون را پشت سر گذاشته‌اند. زیرا آن‌ها درک کرده‌اند که سالی اطلاع درستی از اینکه تیله‌اش کجاست ندارد. برای موفق شدن در این تست، کودک باید بتواند فکر کند که در فکر سالی چه می‌گذرد و چه عقیده‌ای دارد. بچه‌هایی که جواب می‌دهند تیله در جعبه است، از پس تست برنیامده‌اند. یعنی آن‌ها نتوانسته‌اند درک کنند که اطلاع و دانش آن‌ها (طرز فکر خودشان) با آنچه سالی می‌داند (طرز فکر سالی) متفاوت است.
در گذشته برای سنجش تئوری ذهن فقط از تست باور متفاوت استفاده می‌شده است، اما اکنون، رویکرد‌های پیشرفته‌تر دیگری وجود دارد که سایر مهارتهای تئوری ذهن را نیز ارزیابی می‌کند. مثلا با کمک این تست‌ها محققان توانسته‌اند بفهمند که توانایی درک خواسته‌ها و آرزو‌های دیگران مهارتی است که پیش از توانایی درک احساسات پنهان دیگران بروز می‌کند.
مشکلات ذهن خوانی
هرچند بروز و ظهور تئوری ذهن در یک فرد معمولا طی مراحل رشد و تکامل او، قابل پیش بینی بوده و تابع مراحل مشخص شده‌ای است، اما گاهی مشکلاتی به وجود میآید. مشکلات تئوری ذهن می‌تواند دارای طیفی از پیچیدگی‌های جدی باشد. توانایی افراد در درک وضعیت‌های ذهنی و روابط و تعاملات اجتماعی ممکن است آسیب ببیند.
اوتیسم
پژوهشگر، سیمون بارون – کوهن و همکارانش عقیده دارند مشکلات تئوری ذهن یکی از نشانه‌های اوتیسم است. آن‌ها در مطالعه‌ای به بررسی و مقایسه‌ی عملکرد بچه‌های اوتیسمی با عملکرد بچه‌ها سندرم دان و بچه‌های نورتیپیکال یا عادی پرداختند. آن‌ها دریافتند ۸۰ درصد از بچه‌های عادی یا بچه‌های سندرم دان توانسته بودند سوالات تئوری ذهن را به درست پاسخ بدهند، اما تقریبا ۲۰ درصد از بچه‌های اوتیسمی قادر به پاسخ دهی درست به همان سوالات بودند. به عقیده‌ی پژوهشگران، مشکلاتی که بچه‌های اوتیسمی در درک افکار دیگران دارند به مشکلات و سختی‌هایی که در برخی از تعاملات اجتماعی دچارشان می‌شوند ارتباط دارد.
شیزوفرنی
همچنین مطالعات نشان داده‌اند افرادی که دچار شیزوفرنی هستند نیز اغلب با کم و کاست‌هایی در تئوری ذهن مواجهند. مطالعه‌ای که روی ۱۵۰۰ نفر انجام شد نشان داد افراد دچار شیزوفرنی دچار آسیب‌های قابل توجهی در تئوری ذهن هستند. این افراد هم در توانایی فهم باورهای اشتباه مشکل داشتند و هم در توانایی استنباط از نیت‌های دیگران.
تکامل تئوری ذهن برای همه‌ی ما یک ضرورت است، زیرا توانایی ما برای درک خودمان و دیگران را بالا می‌برد. این مهارت به ما اجازه می‌دهد افکار و وضعیت‌های ذهنی خود را به خوبی خودکاوی کنیم. مثلا آگاه بودن نسبت به خویشتن برای داشتن اعتماد به نفسی قوی مهم و لازم است. عملکرد‌های اجتماعی ما نیز منوط به داشتن یک تئوری ذهن مناسب است. اگر بتوانیم به طرز فکر دیگران فکر کنیم، بهتر می‌توانیم بفهمیم و پیش بینی کنیم حرکت یا رفتار بعدی‌شان احتمالا چه خواهد بود.
چکیده
ذهن‌خوانی (Brain-reading) اشاره به تکنیک جدیدی دارد که دانشمندان را قادر می‌سازد با بازخوانی سیگنال‌های الکتریکی دریافتی از مغز افراد، افکار آن‌ها را در مدت زمان بسیار کمی (در حدود چند میلی ثانیه) رمزگشایی کنند. این قابلیت رمزگشایی خود به خودی ناخودآگاه افراد به صورت بلادرنگ، می‌تواند پیامدهای بسیار وسیعی داشته باشد، و پتانسیل این را دارد که روش‌های جدیدی برای درمان آسیب‌های مغز مورد استفاده قرار گیرد، یا به افرادی که مشکل سندروم دارند برای ارتباطاتشان کمک کنند. این نتایج جدید می‌تواند در آینده به افرادی که نمی‌توانند صحبت کنند یا در ارتباطات کلامی دچار مشکل هستند برای بیان افکارشان کمک‌های شایانی بکند. امیدواریم این مطلب نیز مورد استفاده تان قرار گرفته باشد.
چاپ مطلب