درآمد زایی با کاشت گل محمدی
شاید اکثر شما بدانید، گل سرخ یا گل محمدی، نوعی گیاه است که بیشتر مختص ایران است و خواستار اصلی آن ایران است. گل محمدی مقاومت زیادی در برابر کم بودن آب بدن دارد. گل محمدی شامل گلاب و اسانس های مخصوص است. گل محمدی در زندگی روزمره ما خاصیت دارویی و غذایی دارد. با ما همراه باشید تا درآمد زایی با کاشت گل محمدی را برای شما شرح دهیم.
پرورش گل محمدی
شاید بتوان به جرات اد‌عا کرد که نخستین زادگاه کشت و پرورش گل محمدی و گلاب، ایران بوده است بدین جهت تولید آن در کشور سابقه‌ای چند‌هزار ساله دارد، همینطور تولید عطر و اسانس آن به یونان باز می‌گردد. تولیدکنندگان اصلی گلاب در دنیا شامل ۶ کشور هستند، در این بین کشور ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی، شرایط اقلیمی مناسب و همینطور خاک حاصلخیز که دارد برای کاشت و تولید گل محمدی مناسب‌تر است.
صادرات گل محمدی
کیفیت گل محمدی تولید شده در ایران در میان کشورهای لهستان، بلغارستان، مالزی، مراکش و تونس به مراتب بهتر است. سازگاری مناسب گل محمدی با آب و هوای ایران و مناطق کوهستانی و مرتفع که جزو گیاهان با نیاز آبی‌کم است موجب توسعه گلستان‌ها و ایجاد کارگاه‌های گلابگیری برای تولید و عرضه سایر فرآوردههای حاصل به بازارهای داخلی و خارجی شده است.
گل محمدی از تیره گل سرخ است و با نام علمی Rosa damascena شناخته شده و نوعی رز هیبرید چند‌رگه است. اسانس گل محمدی به نام «طلای مایع» شهرت جهانی داشته و جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد جهانی کشاورزی دارد. گل‌محمد‌ی به شکل درختچه ای خزان کننده، روی شاخه‌های یک‌ساله تشکیل‌شد‌ه و در اوایل صبح شروع به باز شدن می‌کنند. دوره گلدهی کوتاهی داشته و معمولا یکبار در سال گل میدهد.
مزایا و کاربردهای کاشت گل محمدی
استفاده از عرقیجات و گیاهان دارویی از دیرباز تا به امروز در بین مردم ایران رواج داشته است، در این بین گلاب باتوجه به کاربردهای فراوانی که دارد نسبت به سایر گلها و گیاهانی که از آنها عرق گرفته میشود سابقه طولانی‌تری دارد و بیش از سایرین مورد توجه قرار گرفته و مصرف می‌گردد. محصولات عمد‌ه‌ای که از گل محمدی تهیه میشود شامل گلاب، اسانس و گلبرگ خشک است که از آنها در صنایع دارویی، عطرسازی، فرآوردههای بهداشتی و آرایشی و صنایع غذایی استفاده میشود. روغن رز یا اسانس (rose absolute) از تقطیر جزء به جزء گلبرگ‌های رز به دست می‌آید و مصرف اصلی آن در صنعت عطرسازی است.
اما آنچه که گلاب را از سایر خوراکی‌ها متمایز می‌کند خواص و کاربردهای آن در مصرف طب سنتی با توجه به طبع گرم آن و همچنین استفاده آن در رفع و یا کاهش آثار بیماری‌ها از جمله: بیماری‌های گوارشی و دردهای روماتیسمی و گلودرد و بیماری‌های تنفسی و… بوده و همچنین در تقویت قلب و معده، رفع اضطراب، ایجاد آرامش، تقویت حواس درونی و حواس باطنی و… تاثیر بسزایی دارد.
بررسی بازار کاشت گل محمدی
مطابق آمار سطح زیر کشت گل محمدی در ایران بالغ بر ۱۲هزار هکتار است و از سطح بر اساس آمارهای موجود از وزارت جهاد کشاورزی سالانه بیش از ۲۳ هزار تن گلاب در کشور تولید میشود که از این میزان تولید گلاب در کشور، حدود ۴۰درصد به مصرف بازارهای داخلی رسیده و ۶۰ درصد مابقی به خارج از کشور صادر میشود. ضمن اینکه تولید این گل تقریباً در سراسر کشور می تواند کشت و تولید شود، ۶استان در کشور بیشترین میزان تولید گل محمدی در کشور را در اختیار دارند.
که شامل استان‌های اصفهان، کرمان، کرمانشاه، فارس و آذربایجان شرقی می باشند. تولید سالانه بیش از ۷هزار تن گل محمدی در شهرستان کاشان، این شهرستان را به قطب تولید محصول مذکور در کشور تبدیل کرده است، همچنین سطح زیر کشت گل محمدی در این شهرستان بالغ بر یک هزار و ۷۰۰ هکتار می باشد، بخش های قمصر، برزک، نیاسر، جوشقان و کامو از جمله بخش ها مهم مرکز تولید گل محمدی در این شهرستان مطرح هستند. بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی و تولید گلاب و صادرات آن مربوط به استان‌های فارس، کرمان و اصفهان است.
شرایط کاشت و تولید گل محمدی
از آنجایی که بحران کمبود آب در کشور چند سال اخیر به حد هشدار خود رسیده، تغییر الگوی کشت در کلیه فعالیت های کشاورزی متناسب با شرایط منطقه جزء سیاست های دستگاه های ذی ربط قرار گرفته است. گل محمدی، مصرف آب کمتری که نسبت به دیگر محصولات دارد از این رو توجه به کشت این محصول ضمن افزایش راندمان آب و به دست آوردن ارزش افزوده محصول کشاورزی، حائز اهمیت است.
مطالعات مالی و اقتصادی پرورش گل محمدی
با نگاه اقتصادی به موضوع، اگر پایین‌ترین سطح تولید در ایران یعنی ۳تن در هکتار را در نظر بگیریم، با احتساب قیمت ۱۲ تا ۱۵هزارتومان برای هر کیلوگرم، درآمد حاصل از یک هکتار حدود ۳۶میلیون تومان خواهد بود. بنابراین طبیعی است که هیچ محصول د‌یگری از نظر اقتصادی به پای این گل نخواهد رسید. این در حالی است که مقرر شده مطابق برنامه ششم توسعه در قالب طرحی با عنوان توسعه باغ‌ها و گیاهان دارویی در اراضی شیبد‌ار میزان تولید سه‌برابر شود. بنابراین مطابق برنامه، سطح زیر کشت این گل به ۴۵هزار هکتار و تولید آن به بیش از ۸۰۰هزارتن خواهد رسید.
بر این اساس با یک حساب سرانگشتی، د‌رصورت مساعد بودن شرایط تولید و افزایش ۶ تا ۱۰ تن برداشت در هر هکتار، درآمد کشاورز به بیش از ۸۰میلیون تومان برای هر هکتار افزایش خواهد یافت. ضمن آنکه قیمت هر کیلوگرم اسانس گل محمدی در بازارهای جهانی ۸هزار د‌لار است. گفتنی است از هر سه تن گل محمدی، یک کیلوگرم اسانس استحصال میشود.
حال تصور کنید که با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های روز و د‌انش فنی، سطح زیر کشت گل محمدی در ایران تا ۳۰هزار هکتار افزایش یابد. در صورت وقوع چنین اتفاقی، اگر تولید هر هکتار را به طور متوسط شش‌تن در نظر بگیریم، هر ساله ۲۰هزار کیلوگرم اسانس به دست خواهد آمد که درآمد صاد‌راتی حاصل از آن حدود ۶۰۰میلیارد تومان میشود. بنابراین لازم است مسئولان د‌ولتی و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، نگاه ویژه‌ای به این بخش داشته باشند. زیرا این گیاه برخلاف بسیاری از محصولات کشاورزی، نه تنها روی دست کشاورز باقی نمی‌ماند، بلکه گلها تقریبا همیشه از پیش خرید‌اری می‌شوند.
محصولات عمده گل محمدی
محصول عمده گل محمدی، گلاب، اسانس و گلبرگ خشک می‌باشد، که از آنها در صنایع دارویی، عطرسازی، فراورده‌های بهداشتی و آرایشی و صنایع غذایی استفاده میشود. مصارف دارویی آن بیشتر در درمان دردهای رماتیسمی، قلبی، تقویت اعصاب و معده و رفع بعضی از سردردها بوده و در تهیه شربت مربا و در صنایع شیرینی‌سازی و تهیه بستنی نیز استفاده میشود.
عنبر گل به عنوان یکی از فراورده‌های صنعت گلابگیری، مایع سیاهی است که در پایان عملیات تقطیر همراه با تفاله گلها در دیگ به جای می‌ماند و جهت درمان‌های عضلانی مناسب است. دم کرده گلبرگ‌های خشک شده اثر درمانی برای تقویت اعصاب، برطرف کردن بیماری‌های گلو و دهان است. در هندوستان موم گل محمدی، گل روغن و گل قند تهیه میشود.
گلاب
گلاب به مایعی گفته میشود که از گل محمدی استخراج کنند و معطر است. گلاب به دستاورد تقطیر گل‌های درختچه گل سرخ تازه چیده شده با آب که اسانس آن از محلول آبکی، جدا شده باشد گفته میشود که باید در ظرف‌هایی که دارای مقدار اندکی هوا باشد نگهداری گردد. در قرن ۸ و ۹ میلادی گلاب یکی از اقلام مهم تجاری ایران بوده‌است که از طریق جاده ابریشم به هند و چین صادر می‌شده‌است.
گلاب یکی از نوشیدنی‌هایی پرمصرف در طب سنتی است. گلاب طبع میانه تا حدودی رو به خنکی دارد. گلاب اصل، شفاف، روشن، بدون رسوب است و بوی آن بوی مطبوع گل محمدی و فاقد بوی ترشیدگی است. طعم گلاب نیز سنگین و کمی مایل به تلخی است که از جمله مهمترین نشانه‌های اصل بودن گلاب به‌شمار میرود.
«اسانس گل سرخ یا رز یا محمدی گرانترین اسانس دنیا است.»
کاشت گل محمدی
کاشت گل محمدی بصورت انبوه و اقتصادی از طریق قلمه ریشه دار و پاجوش صورت می گیرد. مناطق مورد کاشت گل محمدی اغلب مناطق کوهپایه‌ای و اقالیم خشک و نیمه خشک با تابستانهای معتدل و خشک و زمستان‌های سرد می‌باشد.
تعداد نهال مورد نیاز در کاشت گل محمدی (آبی): سه در یک سه هزار گودال می شود. سه در دو ۱۵۰۰ گودال . فاصله ها سلیقه ای هست. در فاصله سه در یک زود بازده تر هست اما نیاز به اب و کود بیشتر و خاک غنی تری لازم دارد و در سن های بالا نیاز هست از تراکم گلستان کاسته شودچون گل ها کامل به هم می رسند.
تعداد گودال در کاشت گل محمدی (دیم): سه در چهار نزدیک ۹۰۰ گودال، چهار در چهار ۶۵۰ گودال – سه در سه نزدیک هزار و صد گودال. فاصله ها بر حسب میزان بارندگی سالیانه و مرغوبیت خاک متفاوت می باشد.
شرایط مناسب کاشت گل محمدی
جهت احداث گلستان ابتدا بایستی اقدام به حفر گودال هایی به عمق و عرض ۵۰ سانتی متر نمود. گرچه گل محمدی می تواند در بساری از خاک ها به خوبی رشد کند اما بهترین رشد آن در خاک های زه کش دار با PH بین ۶٫۵ تا ۷٫۵ می باشد. خاک های اسیدی باعث کاهش رشد و درنتیجه کاهش عملکرد گل محمدی می‌گردد. کشت گل محمدی در مناطق کوهپایه ای و زمین های سنگلاخی و شیب دار امکان پذیر است. با توجه به اقلیم و ارتفاع منطقه، فاصله بین بوته ها روی ردیف ۲٫۵ و فاصله بین ردیف، ۳ متر در نظر گرفته می شود.
کود دهی
در کشت ارگانیک برای حفظ حاصلخیزی و افزایش عملکرد گل، استفاده از کود دامی برای تقویت خاک لازم است. درون گودال از کود حیوانی پوسیده به همراه خاک مزرعه پر کرده و نهال های کاشته شده را بلافاصله آبیاری نمود. در سالهای بعد نیز باید حدود ۵ تن کود دامی پوسیده در هکتار در اطراف درختچه ها توزیع شود.
آبیاری
حتماً باید بعد از کاشت آبیاری انجام گردد. در سال اول هر ۶ روز یکبار آبیاری منجر به رشد سریع نهال ها می شود. حساس‌ترین مرحله گل محمدی در برابر کم‌آبی در طول زمان گلدهی آنها است که در طول این مدت باید دوره آبیاری کاهش یابد و حداقل استرس آبی در این مرحله به وجود آید. استرس آبی در این مرحله باعث کاهش اندازه گل‌های تولیدی و افت شدید کیفیت محصول خواهد شد. بهتر است آبیاری به صورتی باشد که آب روی گیاه (بخصوص در زمان برداشت گل) ریخته نشود. بنابراین آبیاری قطره ای که موجب خیس شدن گل در زمان برداشت نمی شود روش خوبی است.
نقش دما و رطوبت در کاشت گل محمدی
دمای مناسب در کشت و کار این گیاهان در طول روز ۲ تا ۳۰ درجه و در طول شب دما بین ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد در نظر گرفته میشود. چنانچه دمای شب در طی زمانی که گیاه وارد فاز گلدهی میشود به کمتر از ۱۰ تا ۱۲ درجه سانتی‌گراد برسد تولید اسانس به‌صورت قابل توجهی کاهش پیدا خواهد کرد؛ اما دمای پایین در طی رشد رویشی و قبل از گلدهی گیاه باعث افزایش کیفیت و کمیت اسانس تولیدی خواهد شد. یکی از موارد مهمی که در کیفیت و کمیت محصول تولیدی گل محمدی تأثیر مستقیم دارد رطوبت نسبی است. بر اساس آزمایش‌های انجام‌گرفته مناسب‌ترین میزان رطوبت نسبی در زمان رشد رویشی گیاه ۷۰% و در زمان شروع گلدهی و شکوفایی گلها ۶۰% است.
زمان باز شدن گلها
گل محمدی دوره گلدهی کوتاهی دارد و معمولاً یکبار در سال گل میدهد. زمان باز شدن گلها از اوایل اردیبهشت تا اوایل تیرماه می‌باشد؛ و مدت زمان باز شدن گلها در هر منطقه ۳۰–۲۰ روز طول می‌کشد. گل حداکثر یک روز دوام می‌آورد و بعد از آن رنگ صورتی گلبرگها رو به سفید میرود و با کمی باد گلبرگها پرپر شده و می‌ریزند.
برداشت گل محمدی
برداشت گل محمدی یا گلِ گلاب تقریبا از اواسط اردیبهشت آغاز و تا اواسط خرداد به مدت یک ماه ادامه دارد. برداشت گل بهتر است قبل از طلوع آفتاب و در هوای خنک بامدادی بوده و باید خیلی سریع گل های برداشت شده را به محل فرآوری منتقل کنید تا از پژمردگی گلها جلوگیری شود. از سال سوم بعد از کاشت گل محمدی برداشت گل محمدی شروع‌شده و وابسته به تراکم کشت و نحوه نگهداری گیاه تا سال نهم نیز ادامه پیدا می‌کند.
البته در روش کشت و پرورش سنتی که در ایران رواج دارد تا سال ششم برداشت ادامه یافته. اگر پایین‌ترین سطح تولید در ایران را در نظر بگیریم (۳تن در هکتار) با در نظر گرفتن قیمت ۱۲ تا ۱۵هزارتومان برای هر کیلوگرم، درآمد حاصل از یک هکتار حدود ۳۶میلیون تومان خواهد بود.
خلاصه طرح کاشت گل محمدی
طرح کاشت گل محمدی به صورت دیم با ظرفیت ۳۰ تن در سال
میزان زمین مورد نیاز: ۱۵هکتار
اشتغالزایی: ۲۰نفر
سرمایه گذاری کل: ۴۰۷۲٫۴۸ میلیون ریال
نقطه سربه‌سر تولید: ۵۰%
مدت برگشت سرمایه: ۲٫۵ سال
نرخ بازدهی سرمایه : ۴۰%
طرح کاشت گل محمدی در ۲۰ هکتار به صورت آبیاری قطره ای
مساحت زمین مورد نیاز: ۲۰ هکتار
کل سرمایه گذاری طرح: ۵,۱۱۵,۰۴۱ هزار ریال
شاغلین طرح گل محمدی: ۱۲۰ نفر
درآمد سالانه طرح به طور متوسط: ۵,۱۰۵,۵۲۰ هزار ریال
تولید در نقطه سر به سر: ۴۳%
نرخ بازده طرح: ۲۳%
بازگشت سرمایه به سال: ۲٫۲ سال
روش گلاب گیری سنتی و صنعتی
روش اول روش سنتی است که هنوز نیز در بسیاری مناطق غیر شهر نشین مورد استفاده قرار می گیرد.
روش دوم نیز روش صنعتی است که پر کاربردترین و راحت ترین راه برای مشتری می باشد.
با توجه به توسعه سطح زیرکشت گل محمدی نیاز به وجود دستگاه های صنعتی با ظرفیتی بیشتر پیدا می شود. قسمت های مختلف دستگاه های صنعتی علاوه بر دیگ بخار و ستون مبرد شامل دستگاه سختی گیر، ترموستات، پرکن، پاستوریزاتور و دستگاه بسته بندی است.
لوازم گلاب گیری سنتی
دیگ مسی
تغار مسی که به عنوان سرپوش دیگ به کار می رود
پارچ دسته دار از جنس مس که در داخل آب سرد قرار می گیرد
چهار عدد نی کوچک تو خالی که رابط بین دیگ و پارچ است
حوض آب و دستگاه حرارتی مستقر در زیر دیگ
در روش صنعتی فرآیند گلابگیری، از راه تقطیر با بخار آب انجام می شود اما در روش سنتی تقطیر از راه تقطیر با آب انجام میشود.
در تولید صنعتی گلاب یا عرقیجات از ماشین آلاتی که قطعات آن از استیل زنگ نزن است، استفاده میشود.
ابتدا گل محمدی در دیگ های استیل قرار گرفته و حرارت دادن غیرمستقیم (بخار آب) از لابلای مخلوط گل عبور داده میشود. بخار حاصل شده در مبرد یا سردکن که دارای جریان آب سرد می‌باشد، خنک می شود و بعد از تبدیل شدن به مایع که همان گلاب است به مخازن استیل منتقل می شود. در مرحله بعد عملیات پاستوریزاسیون و صاف نمودن گلاب آغاز می‌گردد. گلاب به عمل آمده از فیلترهای کاغذی یا پلاستیکی بسیار ریز عبور داده شده سپس در منبع پر کردن بطری ها و یا مخازن بزرگ، برای ذخیره سازی وارد می شود.
گلاب در بطری های شیشه ای یا یکبار مصرف ریخته می شود. پس از دربندی برچسب گذاری شده و بطریها داخل کارتن قرار می‌گیرند. در روش صنعتی، گلاب حاصله از نظر ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و میکروبی مطابق استاندارد خواهد بود.
انواع گلاب باتوجه به درجه خلوص
گلاب سنگین (درجه یک):
گلابی است که در ۱۰۰ میلی‌لیتر آن دست کم ۳۵ میلی‌گرم اسانس وجود داشته باشد و یا حداقل اسانس آن کمتر از ۲۵ میلی‌گرم نباشد. به تعبیر محلی، این گلاب گلابی است که از ریختن ۳۰ کیلوگرم گل مرغوب، و استحصال ۴۰ لیتر محلول از آن، به دست می‌آید که به آن گلاب ۵ منی می‌گویند.
گلاب سبک (درجه دو):
گلابی است که در ۱۰۰ میلی‌لیتر آن دست کم ۱۵ کیلوگرم گل و استحصال ۴۰ لیتر محلول به دست می‌آید (۵/۲ منی). گلاب متوسطی که از ریختن ۱۸ کیلوگرم گل و استحصال ۴۰ لیتر محلول به دست می‌آید که به آن گلاب سه منی می‌گویند.
گلاب دو آتشه:
چنانچه پس از یک بار تقطیر و گلابگیری دوباره به جای ریختن آب روی گل‌های دیگ، گلاب به دست آمده قبلی را بریزیم، یعنی گلاب مجددا با گل تازه تقطیر شود، به گلابی که از این تقطیر به دست آید گلاب دو آتشه گویند.
گلاب سه آتشه (سه گل):
چنانچه عمل گلابگیری را برای بار سوم تکرار کنیم، یعنی گلاب دو آتشه را دوباره با گل تازه تقطیر کنیم؛ به آن گلاب سه آتشه می‌گویند. این دو نوع گلاب بسیار کم تولید میشود و از حیث کیفیت و میزان اسانس بی‌نظیر است؛ ادامه این روند منجر به اسانس‌گیری میشود.
گلاب پس آب:
در صورتی که بعد از عمل تقطیر دوباره به تفاله‌های دیگ، آب اضافه کنیم و از تفاله‌های گل مجداً تقطیر صورت پذیرد، گلاب به دست آمده را، که کیفیت نازلی دارد، پس آب گویند.
گلاب زیرعطری:
گلابی که با پارچ مخصوص تهیه میشود و برای تولید آن به جای گرفتن مثلا ۴۰ لیتر گلاب از ۳۰ کیلوگرم گل، در حقیقت ۷ لیتر گلاب گرفته میشود و بیشتر گرفتن عطر آن مطمع نظر است و بعد از آنکه عطر از پارچ خارج شود به گلاب زیرعطر، گلاب زیرعطری می‌گویند.
چکیده
اقتصاد ایران ساختن باغ های گل محمدی باعث رشد طبیعت گردی و گردشگری و تولید مواد غذایی سالم و جلوگیری از فرسایش خاک و ایجاد اشتغالزایی میشود. از گل محمدی میتوان برای درمان عفونت روده، ناراحتی های عصبی، مورد استفاده قرار میگیرد. سالیانه گلاب کشور ما به خلیج فارس صادر میشود. گلاب یکی از نوشیدنی های پر مصرف در طبی سنتی است. ما در این مقاله برای شما نحوه درآمد زایی با کاشت گل محمدی و خصوصیات آن را بیان کردیم. امیدواریم این مطالب مورد پسند قرار گرفته باشند. از اینکه با ما همراه بودید سپاسگذاریم.
چاپ مطلب