راز ثروت

اختلال بیش فعالی

بسیاری از انسانها از مشکل نداشتن تمرکز و احساس گاه و بیگاه بی­قراری و ناآرامی رنج می­برند. اگر شما دچار کم­ توانی موسوم به “اختلال کم توجهی-بیش فعالی یا ADHD” هستید این مشکلی است که همواره با شماست و به روی زندگی روزانه شما بسیار تاثیر می­گذارد. این تاثیرگذاری ممکن است تا آنجا پیش برود که شما در محیط آموزشی یا محیط کاری با دشواری روبرو شوید. با ما همراه باشید تا اطلاعات مفیدی را برای مقابله با این اختلال برای شما بیان کنیم.

اختلال بیش‌فعالی چیست

این اختلال یکی از اختلالات شایع و در عین حال با تشخیص سخت برای پزشکان است. اختلال بیش‌فعالی بیماری پیچیده‌ای است و اغلب تشخیص داده نمی‌شود. درباره کودکی که با چنین اختلالی تشخیص داده می‌شود ۳ علامت را نباید از یاد ببرید که شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز و در نهایت اعمال تکانه‌ای (کارهای ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی) است. زمانی که پزشک بتواند جزئیات لازم را از والدین و مدرسه به دست آورد می‌توان معیارهای لازم را در نظر گرفت. علائم اختلال بیش‌فعالی– کم‌توجهی باید در بیشتر از یک مکان دیده شود مثلا خانه و مدرسه و البته اینکه برای چند ماه این علائم بروز کند. داشتن ۶ علامت یا بیشتر از علائم اختلال کم‌توجهی یا بیش‌فعالی که باید دست‌کم ۶ ماه وجود داشته باشد تا بتوان گفت کودک بیش‌فعال است.

علایم اختلال بیش فعالی

۱- بیشتر اوقات، کودک دست و پاهایش را تکان می‌دهد و بر روی صندلی، پیچ و تاب می‌خورد.
۲- بیشتر اوقات، در کلاس درس یا مکان‌های دیگری که باید روی صندلی بنشیند، از جای خود بلند می‌شود.
۳- بیشتر اوقات، به طور افراطی در اطراف می‌دود، یا از هر چیزی بالا می‌رود، در صورتی که نباید این کارها را انجام دهد (این مورد در نوجوانان و بزرگسالان، به وجود احساس بی‌قراری محدود می‌شود).
۴- بیشتر اوقات، نمی‌تواند بی‌سر و صدا در بازی‌ها یا فعالیت‌های فراغتی شرکت کند.
۵- بیشتر اوقات، «در حال حرکت» است یا طوری رفتار می‌کند که انگار «توسط یک موتور رانده می‌شود».
۶- بیشتر اوقات، بیش از حد صحبت می‌کند.
۷- این نشانه‌ها باید حداقل، به مدت ۶ ماه ادامه داشته باشند و در دوران کودکی، یعنی در سن ۱۲ سالگی یا قبل از آن، مشاهده شوند. به علاوه، این نشانه‌ها باید دست‌کم در دو محیط مجزا (مثلا در مدرسه و در خانه) مشاهده شوند و موجب اختلال قابل‌توجهی در عملکرد یا روابط اجتماعی، تحصیلی یا شغلی کودک شوند.

تشخیص اختلال بیش فعالی

معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می‌شود، اما بیشتر کودکان در سنین مدرسه و با تشخیص معلم به مراکز درمانی ارجاع داده می‌شوند. تشخیص، به یک ارزیابی کامل نیاز دارد. اگر تشخیص قطعی نشده باشد تشخیص‌های دیگر مانند ناتوانی در یادگیری یا افسردگی مطرح می‌شود.سابقه پزشکی کودک و خانواده بسیار مهم است. برخی از بیماری‌های دیگر مانند استرس، افسردگی و اضطراب می‌تواند مانند بیش‌فعالی تظاهر کنند.

ممکن است از والدین سوالاتی در مورد این بیماری‌ها و نیز در مورد سیر رشد و تکامل کودک، رفتار کودک در خانه، در مدرسه و در بین دوستان پرسیده شود. از سایر افرادی که کودک شما را مرتب می‌بینند نیز باید در این موارد سوال شود.عامل اصلی بیش‌فعالی شناخته‌شده نیست، اما عوامل متعدد ژنتیکی، صدمات مغزی، عوامل عصبی شیمیایی، عوامل عصبی فیزیولوژیکی و عوامل اجتماعی روان‌شناختی را موثر می‌دانند.

انواع اختلال بیش فعالی

بیش فعالی دارای ویژگی های بارزی است که شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز، بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی می شود. این اختلال سه نوع است؛
اختلال اول بیش فعالی: در گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد.
اختلال دوم بیش فعالی: در نوع دوم فقط پرتحرکی دیده می شود و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک است و هم مشکل توجه و تمرکز دارد این اختلال در کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایع تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده مشاهده می شود.
اختلال سوم بیش فعالی: معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می شود. کودکان مبتلا در دوره شیرخواری اکثرا پرتحرک هستند و دست ها و پاهای خود را زیاد حرکت می دهند؛ کم خواب، کم غذا هستند و زیاد گریه می کنند.

درمان اختلال بیش فعالی

روش درمان این بیماری می‌تواند روان درمانی یا دارویی به تنهایی یا ترکیبی از اقدامات دارویی با اقدامات روان‌درمانی باشد. درمان دارویی ADHD براساس داروهای محرک عصبی و غیر محرک استوار است. از جمله داروهای محرک داروی متیل فنیدیت (با نام تجاری قرص ریتالین) و دگزامفتامین است. داروهای غیرمحرک مانند آتوموکستین (مهارکننده بازجذب نوراپینفرین) و داروهای MAOIs می‌باشند.

درمان‌های غیردارویی این بیماری عبارتند از کاردرمانی، گفتار درمانی و درمان شناختی رفتاری، خانواده درمانی، مداخله در مدرسه، آموزش مهارتهای اجتماعی، آموزش مدیریت والدین و نوروفیدبک است. همچنین اخیراً بهبود بیماری ADHD از طریق بازی با کودک (بازی درمانی) نیز در بین متخصصین رواج یافته‌است. بازی‌های درمانی اصول درمانی زیادی را دربرمی‌گیرند و به بچه‌ها کمک می‌کنند تا درباره مشکلاتشان گفتگو نمایند. همچنین به آن‌ها مهارت‌های ویژه شناختی و رفتاری را یاد می‌دهد. مثلاً بچه‌ای که مشکلات خودکنترلی دارد مهارت‌های مهم اجتماعی مثل رعایت نوبت، گوش دادن به صحبت دیگران، رعایت قوانین بازی و غیره را نیز در حین بازی یاد می‌گیرد.

برخورد با کودک دارای اختلال بیش فعالی

نحوه برخورد با کودکان بیش فعال بسیار مهم است که در ادامه آن را برای شما شرح می دهیم.

۱- نگرش و افکار خود را تغییر بدهید

از آنجا که تعدادی از انتظارات، باورها و پیشداوری‌های خاص والدین باعث بروز مشکلات ارتباطی والد و کودک می‌شود، لازم است برخی از شناخت‌ها در نخستین مرحله اصلاح شود. مثلا به عنوان والد باید بدانید: رفتار کودک مربوط به یک اختلال است و از روی قصد و عمد نیست، کودک توانایی یادگیری و موفقیت دارد، کودک مجموعه‌ای از توانایی‌های منحصربه‌فرد را دارد که این ویژگی‌ها ارزشمند است. به صورت خلاصه هر چقدر می‌توانید در مورد این بیماری بیاموزید؛ هر چقدر بیشتر بدانید می‌توانید به کودکتان بهتر کمک کنید.

۲- گوش دادن و صحبت کردن را بیاموزید

باز نگه‌داشتن پل ارتباطی میان والدین و کودک فوق‌العاده مهم است و موجب می‌شود اختلاف‌ها و تعارض‌های میان والدین و کودک به شکل موثری از میان برداشته شود و از وخیم‌تر شدن روابط میان آنها جلوگیری کند. برای این مورد پیشنهاد می‌شود:
۱- رفتار خود را با سن کودک متناسب کنید.
۲- در هنگام صحبت با کودک ارتباط چشمی ‌با او داشته باشید.
۳- با جملات ساده صحبت کنید.
۴- خود را به جای کودک بگذارید.
۵- سعی کنید هدف او را از بروز چنین رفتارهایی کشف کنید و برای گوش دادن به صحبت‌های کودک خود وقت بگذارید.
۶- آرام ولی محکم صحبت کنید. اگر معمولا هنگامی‌ که کاری از کودکتان می‌خواهید صدایتان را بلند می‌کنید، کودک می‌آموزد هنگامی‌ که صدایتان را به حداکثر نرسانده‌اید، به شما بی‌توجهی کند.
۷- احساستان را به کودک بگویید. بدون این‌که مستقیم از کودک انتقاد کنید، به او بگویید در مورد اعمال و رفتارش چه احساسی دارید. برای مثال: «به خاطر این‌که موهایت را شانه نمی‌کنی واقعا ناراحتم» یا «وقتی بموقع نمی‌خوابی، واقعا نگران می‌شوم.»

۳- به کودک توجه مثبت نشان دهید

فقط زمانی می‌توانید با موفقیت برای فرزند خود حد و مرز قوانین را تعیین کنید که به ویژگی‌های مثبت او توجه نشان دهید. موثرترین راه برای آموزش رفتار خوب، شکل دادن رفتار یا تحسین است. اگر هنگام تحسین کودک خود، راهنمایی‌های زیر را به کار ببندید، متوجه خواهید شد این کار به عنوان یک روش تربیتی و انضباطی بسیار موثر است.

به کودک خود بگویید که کدام صفات او را می‌پسندید. دست‌کم چندبار در روز کودک خود را به طور مناسب و مقتضی تحسین کنید.برای دریافت پاسخ‌های بهتر، نوع تحسین را با سن و اخلاق کودک متناسب کنید. برای نمونه در آغوش گرفتن، بوسیدن، نوازش کردن و دیگر نشانه‌های عملی محبت همراه با کلمات مهرآمیز برای کودکان مناسب‌تر است. به این نکته توجه داشته باشید که همیشه از جملات متنوعی برای این کار استفاده کنید، زیرا کودک بعد از مدتی از جملات تکراری خسته می‌شود. بازخورد فوری نشان دهید و رفتار کودک را برای موفقیت‌های کوچک‌تر نادیده نگیرید.

۴- دستورات موثر و مناسب بدهید

کودکان دچار اختلال بیش فعالی در کنترل حواس خود ناتوان هستند. به این ترتیب وقتی می‌خواهید کودک رفتار خاصی داشته باشد یا کار خاصی انجام دهد، باید حواس خود را متمرکز کند. برای آموزش این مرحله از مداخله موارد زیر پیشنهاد می‌شود:
۱- محیط خانه را بازسازی کنید. فعالیت‌ها و شلوغی‌ها و تماس‌های تلفنی غیرضروری را کاهش دهید و تلویزیون را خاموش کنید.
۲- برای تقویت توجه کودک ابتدا از بازی «نگاهتو برنگردون» استفاده کنید. به این ترتیب که شما و کودکتان به چشمان یکدیگر خیره شوید، هرکس زودتر خسته شود و نگاهش را برگرداند، بازنده است. پس از این‌که کودک خیره شدن را بخوبی یاد گرفت، به او بیاموزید حواسش را روی کسی که در حال صحبت کردن است، متمرکز کند یا به عبارتی «رادارش را روی او قفل کند». هنگام غذا خوردن به‌طور عمد ترتیبی بدهید تا افراد مختلف صحبت کنند و ببینند آیا کودک این بازی را درست انجام می‌دهد یا نه. فراموش نکنید در صورت انجام درست این تمرین، کودک را تحسین کنید.
۳- مطمئن شوید کودکتان وظایفش را متوجه شده است و از او بخواهید دستور را با صدای بلند تکرار کند.
۴- برای انجام کارها از کودک خواهش نکنید. اگر شما در مورد مساله‌ای از کودک خود خواهش کنید، باید انتظار جواب «نه» را داشته باشید.

۵- کودک را با افراد دیگر مقایسه نکنید

روزانه ۱۵ تا ۲۰ دقیقه از وقت خود را به کودک اختصاص دهید تا روابط والد و فرزند نزدیک‌تری ایجاد شود و زمینه برای تخلیه هیجانات نیز صورت گیرد.در این اوقات به کودکتان در انتخاب فعالیت یا تکلیف، حق انتخاب بدهید و کودک نقش اصلی را بر عهده بگیرد.

۶- به یک گروه حمایتی بپیوندید

برخورد و اتخاذ شیوه‌های تربیتی با کودکان بیش‌فعال بسیار توانفرساست. در این گروه‌های حمایتی شما با سایر مادران دارای فرزند بیش فعال آشنا خواهید شد که ضمن احساس همدردی کردن با آنان، می‌توانید از تجارب موفق آنان نیز استفاده کنید.

تفاوت اختلال بیش فعالی و اوتیسم

با توجه به مطالعات انجام شده در مورد اختلال اوتیسم و بیش فعالی می توان گفت که کودکان مبتلا به اوتیسم و یا اصطلاحا بچه های اوتیسیک درکی از هیجانات ندارند. به عبارتی در شناحت هیجان و نشانه های آن مشکل دارند. مثلا یک کودک اوتیسیک وقتی والدین او در مورد رفتارش عصبانی می شوند او این عصبانیت و حتی حالت چهره را تشخیص نمی دهد و به رفتار خود ادامه می دهد. در حالی در مورد کودکان مبتلا به بیش فعالی فرق می کند، در مورد آن ها میتوان اینگونه گفت که گویی هنوز به بلوغ درک نشانه های هیجانات نرسیده اند. به خاطر همان عدم تمرکز و بی توجهی که گفتیم از علائم بیش فعالی است ، هیجانات را درک می کنند اما نمی توانند رفتار خود را منطبق با موقعیت تنطیم کنند .

چکیده
اختلال بیش‌فعالی به صورت مخفف ADHD، یک اختلال رفتاری رشدی است. معمولاً کودک توانایی دقت و تمرکز بر روی یک موضوع را نداشته، یادگیری در او کند است و کودک از فعالیت بدنی غیرمعمول و بسیار بالا برخوردار است. این اختلال با فقدان توجه، فعالیت بیش‌ازحد، رفتارهای تکانشی، یا ترکیبی از این موارد همراه است.

هر کودکی با شک ADHD باید به دقت تحت نظر یک پزشک معاینه گردد. بسیاری از این کودکان، یک یا چند اختلال رفتاری دیگر نیز دارند. همچنین ممکن است یک مشکل روانی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی داشته باشند. ADHD شایعترین اختلال رفتاری در سنین کودکی و بلوغ است، و حدود ۳٪ تا ۵٪ کودکان قبل از هفت سالگی به آن مبتلا می‌شوند. این عارضه بیشتر در دوران ابتدایی مدرسه برای کودکان و در هنگام بلوغ رخ می‌دهد و با افزایش سن بسیاری از بیماران بهتر می‌شوند. امیدواریم از این مقاله نیز بهره کافی را برده باشید.